w sprawie nieprawidłowych praktyk Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Sebastian Gajewski
Warszawa, 21-05-2024
Szanowny Panie Marszałku,
w odpowiedzi na interpelację znak: K10INT2033 z 28 marca 2024 r. Pani Poseł Katarzyny Kierzek-Koperskiej, występującej wraz z grupą posłów w sprawie nieprawidłowych praktyk Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, proszę przyjąć poniższe wyjaśnienia.
Ad 1.
W niniejszej kwestii przedstawiam odpowiedź Ministry Zdrowia, Pani Izabeli Leszczyny.
Ministerstwo Zdrowia wyjaśnia, że zgodnie z art. 67 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146) osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego uzyskuje prawo do świadczeń opieki zdrowotnej po zgłoszeniu do tego ubezpieczenia. Osoba prowadząca działalność gospodarczą, niezależnie od tego czy korzysta z preferencyjnego oskładkowania w ramach programu Mały ZUS Plus, czy też opłaca składki na ogólnych zasadach, uzyskuje zatem prawo do świadczeń opieki zdrowotnej po dopełnieniu formalności zgłoszenia do ubezpieczenia. Potwierdzenie posiadania prawa do świadczeń opieki zdrowotnej odbywa się zwykle poprzez elektroniczny system weryfikacji uprawnień („eWUŚ”), do którego mają dostęp wszyscy świadczeniodawcy związani umowami o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ). Skorzystanie z tej formy potwierdzenia prawa do świadczeń wymaga od pacjenta jedynie przedstawienia dowodu tożsamości. Jednocześnie należy zaznaczyć, że każda osoba mająca prawo do świadczeń opieki zdrowotnej - jako osoba ubezpieczona albo osoba będąca świadczeniobiorcą innym niż ubezpieczony, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2-4 ww. ustawy - jest uprawniona do otrzymania od NFZ europejskiej karty ubezpieczenia zdrowotnego (EKUZ). W przypadku osób ubezpieczonych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z regułami określonymi przez Prezesa NFZ, karta EKUZ wydawana jest na okres 3 lat. Po upływie tego okresu osoba zgłoszona do ubezpieczenia z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej ma oczywiście prawo do otrzymania kolejnej karty EKUZ, o ile wcześniej nie nastąpiło wyrejestrowanie z ubezpieczenia.
Ad 2.
Odnosząc się do zarzutów dotyczących postępowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych „grożącego przedsiębiorcom karami finansowymi za nieopłacenie składek w pełnej wysokości, mimo że nie otrzymali oni decyzji administracyjnej w sprawie ich wniosku o Mały ZUS Plus” informuję, że otrzymałem z ZUS zapewnienie ustosunkowania się do nich w oparciu o analizę akt, co stanie się możliwe po wskazaniu spraw konkretnych ubezpieczonych.
Ad 3.
„Mały ZUS plus” to obniżone składki dla małych przedsiębiorców (z przychodem do 120 tys. zł), obliczane od podstawy równej połowie przeciętnego dochodu przedsiębiorcy z poprzedniego roku. Ulgę wprowadzono przepisami obowiązującymi od 1 stycznia 2019 r. Z ulgi tej nie mogą dłużej korzystać przedsiębiorcy, którzy byli jej beneficjentami przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych.
Pierwsi uprawnieni, przy założeniu ciągłości działalności, opłacali obniżone składki na ubezpieczenia społeczne „Mały ZUS plus” od stycznia 2019 r. do grudnia 2021 r., a następnie, w latach 2022–2023, opłacali składki na zasadach ogólnych. W stosunku do tej grupy możliwe jest przedstawienie dwóch odmiennych interpretacji przepisów, od których zależy, na jakich zasadach jej reprezentanci będą mogli oni ponownie korzystać z „Małego ZUS plus”.
Pierwsza zakłada, że sprawdzenie spełnialności warunku „36/60” następuje raz w roku, w styczniu albo w innym pierwszym miesiącu prowadzenia działalności (co uniemożliwia powrót do ulgi w trakcie roku kalendarzowego), i przypada na pierwszy dzień tego miesiąca. W takim ujęciu osoby z niniejszej grupy mogłyby skorzystać ponownie z „Małego ZUS plus” od stycznia 2025 r.
Druga z interpretacji przewiduje, że przedsiębiorca może korzystać z „Małego ZUS plus” przez 36 miesięcy, po upływie tego okresu traci możliwość bycia beneficjentem programu na 24 miesiące, po czym odzyskuje ją i znowu może z niej korzystać przez trzy lata. Zgodnie z tym odczytaniem powrót do ulgi jest możliwy w dowolnym momencie roku. Oznacza to, że osoby z rzeczonej grupy mogłyby powrócić do stosowania „Małego ZUS plus” od 2024 r. i opłacać ponownie obniżone składki uzależnione od średnich dochodów uzyskiwanych w danym przypadku.
Zarówno pierwsza, jak i druga interpretacja dotyczy art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230, z późn. zm., dalej u.s.u.s.).
Za wykładnię i stosowanie przepisów określających, kiedy można powrócić do korzystania z „Małego ZUS plus” odpowiada Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie ma możliwości wydawania ZUS wiążących poleceń i wytycznych, a stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie jest środkiem umożliwiającym wiążącą zmianę praktyki stosowania prawa przez ZUS. Temu celowi służą indywidualne interpretacje składkowe przewidziane w art. 83d u.s.u.s. oraz art. 34 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2024 r. poz. 236), wydawane w stosunku do przedstawionego przez przedsiębiorcę stanu faktycznego oraz zajętego przez niego stanowiska dotyczącego interpretacji przepisów u.s.u.s. Podkreślenia wymaga fakt, że indywidualne interpretacje składkowe wydawane są przez ZUS w formie decyzji, od której przysługuje odwołanie do sądu powszechnego.
Każdy przedsiębiorca może kwestionować stanowisko ZUS co do wykładni określonych przepisów prawa na drodze sądowej. Dotyczy to także sporów między płatnikami składek a ZUS w zakresie stosowania przepisów u.s.u.s. o „Małym ZUS plus” w sprawach indywidualnych. Jeśli przedsiębiorca nie zgadza się ze stanowiskiem ZUS, Zakład wydaje mu decyzję, od której otrzymującemu ją płatnikowi przysługuje odwołanie do sądu powszechnego.
Ponadto, jak wskazał w swoich wyjaśnieniach Zakład Ubezpieczeń Społecznych, obowiązujące przepisy prawa, a w szczególności art. 83 w związku z art. 38 ust. 1 u.s.u.s., wyznaczają podstawę normatywną do wydawania przez ZUS – jako podmiot realizujący zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych – decyzji rozstrzygającej spory dotyczące obowiązku ubezpieczeń społecznych. W tym kierunku wypowiedział się również Sąd Najwyższy, przyjmując w uzasadnieniu uchwały z 6 września 2006 r. sygn. akt III UZP 4/05, OSNP 2007, Nr 3–4, poz. 51, że obowiązek wydania decyzji przez organ ubezpieczeń społecznych, w razie sporu dotyczącego obowiązku ubezpieczeń społecznych, obejmuje również ustalenie zakresu i wymiaru składek z określonego obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Przepisy prawa (art. 48b u.s.u.s.) uprawniają ponadto ZUS do podejmowania czynności, które skutkują zastąpieniem płatnika składek w wykonaniu jego własnych obowiązków w zakresie sporządzania i przedkładania w ZUS dokumentów ubezpieczeniowych (zgłoszeniowych oraz rozliczeniowych).
Ad 4.
Omawiane przepisy, które przygotował rząd Prawa i Sprawiedliwości, sformułowane zostały w sposób niejednoznaczny. Ich wykładnia była w przeszłości, przed grudniem 2023 r., przedmiotem uzgodnień między ZUS, ówczesnym Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej oraz Ministerstwem Rozwoju i Technologii. Ich nieprecyzyjne brzmienie powodowało i wciąż powoduje, że pojawiają się wątpliwości wśród płatników składek i zainteresowanych środowisk. W ocenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej właściwą drogą ich usunięcia jest doprecyzowanie przepisów prawa w tym zakresie. Podjęcie stosownej inicjatywy leży jednak w gestii Ministerstwa Rozwoju i Technologii, które formalnie odpowiada za przepisy dotyczące „Małego ZUS plus”.
Ministerstwo Rozwoju i Technologii przygotowało zmianę przepisu art. 18c ust. 11 pkt 6 u.s.u.s. w ramach projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu deregulacji prawa gospodarczego i administracyjnego oraz doskonalenia zasad opracowywania prawa gospodarczego, który został wpisany pod nr UA9 w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów.
Z wyrazami szacunku
z up. Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
dr hab. Sebastian Gajewski, prof. uczelni
Podsekretarz Stanu