10. kadencja, 10. posiedzenie, 3. dzień (26-04-2024)

15. punkt porządku dziennego:

Pytania w sprawach bieżących.

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego Marek Gzik:

    Pani Marszałek! Panie i Panowie Ministrowie! Wysoka Izbo! Panie Pośle! Szanowni Państwo! Tak się składa, że w tym roku upływa, można powiedzieć, jubileusz piętnastolecia powołania NCBiR. Przez wiele lat byliśmy dumni z tej instytucji ze względu na niezwykle ważną misję. Chodzi o to, żeby maksymalnie efektywnie wydawać środki publiczne, po to by polska nauka we współpracy z przemysłem budowała potęgę naszej gospodarki i tym samym budowała pozycję naszego kraju na arenie międzynarodowej.

    Niestety od kilku lat, szczególnie od momentu kiedy w ogóle zostało zlikwidowane Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a wraz z tą decyzją NCBiR został przekazany pod nadzór ministerstwa funduszy, rozpoczęły się bardzo złe działania. To, co po tych 3 latach pozostało, to, co my odziedziczyliśmy po 3 latach, a w zasadzie 8 latach rządów Prawa i Sprawiedliwości w tak ważnej instytucji, jaką jest Narodowe Centrum Badań i Rozwoju - jak dumna nazwa samego tego centrum, jak ważna dla całej polskiej nauki i środowiska gospodarki związanej z innowacjami - to, co zastaliśmy w NCBiR, to naprawdę dla nas jest powód do wielkiego smutku. To jest tak: umowy były realizowane w oparciu o arbitralne decyzje, środki wędrowały do instytucji, które na to nie zasługiwały, rankingi projektów były zmieniane i sterowane ręcznie. Raporty, które do nas docierają, potwierdzają szereg nieprawidłowości, a nawet, o czym wspominał pan poseł, to są pewne działania korupcjogenne. Proszę państwa, w ubiegłym roku było prawie 70 postępowań różnych instytucji, które kontrolowały NCBiR. W ciągu 3 lat zmieniło się trzech dyrektorów. Próby naprawy były tak naprawdę kolejnym swego rodzaju procesem pogarszającym i tak bardzo mocno zszarganą opinię i renomę tej niezwykle ważnej instytucji.

    Jeżeli chodzi o ten jeden z wyjątkowych konkursów - bo przecież duże środki asygnowano na rozwój naszego kraju, 117 projektów uzyskało pozytywną opinię, akceptację, zyskało dofinansowanie - okazało się, że w tym konkursie były dwa projekty, o których była mowa i w mediach, bardzo kontrowersyjne, mówiąc bardzo delikatnie. Ale też okazało się, po ingerencji Krajowej Administracji Skarbowej, że w przypadku 38 projektów z tych, które uzyskały dofinansowanie, które zostały rozliczone, niestety właściciele firm poświadczyli nieprawdę w zeznaniach dotyczących albo niezalegania z podatkami, albo niezalegania, jeżeli chodzi o ZUS. Dzisiaj mamy z tym olbrzymi problem, ponieważ rozumiemy, że wśród tych firm są firmy, które zupełnie uczciwie rozliczyły ten projekt, ale co do zasady, podpisując umowę, zobowiązały się do tego, że oświadczenia, które składają, są zgodne ze stanem faktycznym.

    Podjęliśmy działania, ponieważ w pierwszej kolejności oczywiście przyświeca nam dobro tych firm. Wiemy, że to są firmy, które mają swoją renomę, to są firmy, które zatrudniają setki i więcej osób. Egzekucja tej w zasadzie pewnej nieprawidłowości spowoduje w przypadku zdecydowanej większości firm ich bardzo poważne problemy finansowe. W pierwszej kolejności w rozmowie z prawnikami zalecaliśmy to, aby podjąć daleko idące wysiłki, które... Chcemy pomóc tym firmom, a jednocześnie nie doprowadzić do sytuacji, w której firmy zwróciłyby blisko 200 mln, a my środki oddalibyśmy do Unii Europejskiej. Chcemy - i po to właśnie jest powołane centrum - aby inwestować, rozwijać, wspierać i budować silną pozycję naszego kraju, naszej gospodarki we współpracy z nauką. Dzisiaj, proszę państwa, jeśli chodzi o te 38 firm, udało się uratować siedem projektów. Liczymy, że uda się pomóc jeszcze kolejnym firmom. Wymaga to bardzo szczegółowych analiz, ponieważ te nieprawidłowości zostały również zauważone przez OLAF, europejską instytucję kontrolującą, która zarzuciła nam systemowe negatywne rozwiązania, a to z kolei groziło tym, że odebrane zostaną uprawnienia NCBiR-owi jako instytucji pośredniczącej w przekazywaniu środków do polskich instytucji.

    W środę p.o. dyrektora prof. Jerzy Małachowski i jego zespół podczas spotkania w Brukseli bronili naszej instytucji. Przedstawili szereg działań, które podjęliśmy jako działania naprawcze. To wszystko spotkało się przede wszystkim ze zrozumieniem. Mamy tutaj pozytywną opinię zwrotną na temat tego wszystkiego, co i w jaki sposób próbujemy pozmieniać.

    Proszę państwa, sterowanie i ingerencja z zewnątrz już nigdy więcej absolutnie nie mogą mieć miejsca, bo oznacza to właśnie wywieranie nacisków i próbę ręcznego sterowania decyzjami co do przyznawania środków. Będziemy dbali, poczyniliśmy już wszelkie starania o to, by na jak najwyższym poziomie była obiektywność oceny, ale też - co niezwykle ważne - transparentność przeprowadzanych konkursów.

    Oczywiście, proszę państwa, mamy jeszcze szereg problemów, z którymi będziemy się borykać. (Dzwonek) To są problemy, które dotyczą pewnego opóźnienia w realizacji programów unijnych, za którą odpowiedzialny jest NCBiR. Również na tym polu próbujemy dokonać i zmian, i przyspieszenia pewnych działań, które, w co głęboko wierzę, przywrócą rangę tej instytucji - instytucji, która dla polityki naukowej naszego państwa jest bardzo ważna. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia