11. kadencja, 11. posiedzenie, 1. dzień (08-05-2024)

3. punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (druk nr 342).

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji Maciej Duszczyk:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw.

    Projekt, jak Wysoka Izba na pewno sobie przypomina, jest efektem dyskusji, która miała miejsce jeszcze w lutym, kiedy przedłużaliśmy obowiązywanie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy o kilka miesięcy po to, żeby zrealizować podobne przedłużenie, które było efektem decyzji Rady Unii Europejskiej o przedłużeniu funkcjonowania dyrektywy z 2001 r. Wtedy też zaproponowaliśmy takie rozwiązanie. Na tamtym etapie było bardzo mało czasu, żeby wypełnić te zobowiązania.

    Zdecydowaliśmy się na to, żeby przedłożyć nowy projekt ustawy nowelizującej ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w taki sposób, żebyśmy odbyli, po pierwsze, dyskusję społeczną, dyskusję na temat konieczności jej dostosowania do obecnej sytuacji w Ukrainie, także jeśli chodzi o uchodźców wojennych z tego państwa, którzy znajdują się w Polsce. Ta ustawa jest bardzo kompleksowa z tego powodu, że zidentyfikowaliśmy w czasie diagnozy liczne uchybienia, które wymagają naprawy. Chodzi o to, żeby ta pomoc była jak najbardziej efektywna oraz jak najbardziej sensowna, trafiająca, jeżeli chodzi o realne zapotrzebowanie uchodźców wojennych z Ukrainy, żeby eliminowała te punkty z ustawy, które mogą, po pierwsze, budzić kontrowersje, a po drugie, są przepisami, które mogą być nadużywane. Dlatego też ta ustawa jest bardzo kompleksowa, obejmuje co najmniej kilka różnych kwestii.

    To, co jest również bardzo istotne w tym projekcie ustawy, to to, że decydujemy się przedłużyć jej obowiązywanie na dłuższy czas niż zakłada dyrektywa. Dyrektywa zakłada przedłużenie jej obowiązywania do 4 marca 2025 r., natomiast my zdecydowaliśmy się zaproponować Wysokiemu Sejmowi przedłużenie do 30 września, żeby kilka kwestii w niej rozwiązać. Taką kluczową kwestią jest możliwość, chciałbym bardzo mocno zaznaczyć: nie konieczność, a możliwość, zmiany statusu pobytu z ochrony tymczasowej, czyli obecnego statusu pobytowego, na podstawie którego uchodźcy wojenni z Ukrainy w Polsce przebywają, na pobyt tymczasowy.

    Wydaje się, to nie jest tylko i wyłącznie nasza obserwacja, że 2 lata, które minęły od początku pełnoskalowej agresji przeciwko Ukrainie i obecności uchodźców wojennych z Ukrainy w Polsce, to taki okres, w którym powinniśmy zacząć zmieniać tę ochronę tymczasową, jeżeli jest takie oczekiwanie, na pobyt tymczasowy, przejść z ochrony tymczasowej na pobyt tymczasowy. Oznacza to, że ten pobyt tymczasowy będzie przyznawany na kolejne 3 lata.

    Nie jest to natomiast zmiana bezwarunkowa. Związane jest to co najmniej z kilkoma warunkami. Związane jest to z koniecznością posiadania aktywnego tzw. numeru PESEL UKR na dzień 4 marca 2024 r., również w dniu, w którym dana osoba będzie składała taki wniosek lub odbierała kartę pobytu. Bardzo istotne jest to, że ta osoba musi posiadać aktywny numer PESEL UKR co najmniej przez 365 dni, żeby nie dochodziło do żadnych możliwych nadużyć tego systemu. Ponadto ze względu na to, że część tych osób w momencie, w którym przybywała do Polski, nie posiadała aktualnego dokumentu podróży, te osoby będą udawały się do organu gminy, gdzie będą składały aktualny dokument podróży po to, żeby zweryfikować ich pobyt. Jeżeli tego nie zrobią, nadal będą mogły posługiwać się statusem ochrony tymczasowej, ale nie będą miały możliwości przejścia na pobyt tymczasowy. To jest też kwestia związana z bezpieczeństwem, ponieważ wszystkie te wnioski będą sprawdzone przez odpowiednie służby, Straż Graniczną, ABW i Policję, po to, żeby ewentualnie móc zweryfikować pod kątem bezpieczeństwa państwa osoby, które znajdują się na terytorium Polski. To jest jedna z kluczowych zmian w tej ustawie.

    Spójrzmy na kilka innych kwestii, które są absolutnie kluczowe. Pozwolę sobie bardzo skrótowo je omówić, bo, tak jak powiedziałem, ustawa jest bardzo kompleksowa. Na pewno istotne jest wprowadzenie obowiązku złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL UKR niezwłocznie po przybyciu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jak wiemy, w ciągu tygodnia do Polski przyjeżdża mniej więcej 100 osób, najczęściej ze wschodniej części Ukrainy. Na podstawie dyrektywy, na podstawie naszej ustawy występują one o nadanie numeru PESEL UKR. Do tej pory te osoby miały na to 30 dni. Wprowadzamy wariant: niezwłocznie po to, żeby bardzo skrócić ten czas, po to, żeby te osoby natychmiast uzyskiwały pewien status pobytowy, który jest konieczny na terytorium Polski. Jest to podyktowane, po pierwsze, elementami bezpieczeństwa, a po drugie, też elementami porządku administracyjnego, porządku prawnego.

    Zobowiązanie do aktualizacji danych w rejestrze PESEL UKR oraz potwierdzenia tożsamości na podstawie ważnego dokumentu podróży w dowolnym organie gminy - o tym już powiedziałem. Jeżeli dana osoba będzie chciała zmienić status pobytowy, będzie musiała spełnić taki obowiązek.

    Bardzo istotne jest również to, że obecnie funkcjonują dwa różne systemy wsparcia, jeśli chodzi o pobyt uchodźców wojennych w Polsce. Chodzi o system punktów zbiorowego zakwaterowania oraz możliwość mieszkania w mieszkaniach prywatnych. W związku z tym, że zidentyfikowaliśmy bardzo wiele różnego rodzaju nadużyć w systemie prywatnym, odchodzimy od niego. Art. 13 ustawy zostanie w tym projekcie wykreślony, więc z dniem 1 lipca możliwość goszczenia uchodźców wojennych z Ukrainy w domach prywatnych zostanie zlikwidowana. Pociągnie to za sobą również istotne oszczędności dla budżetu państwa.

    Zmieniamy również, bardzo mocno go uszczelniamy, ale pozostawiamy, system zakwaterowania zbiorowego. W obecnym systemie pojawiły się możliwości różnego rodzaju nadużyć. W związku z tym przenosimy tę możliwość na poziom tylko i wyłącznie wojewody, więc wszystkie ośrodki, które będą świadczyły tego typu usługi, będą podpisywały umowę z wojewodą, co oznacza, że na pewno w dużo mniejszym stopniu będzie to narażone na ewentualne nadużycia.

    Decydujemy się również na to, żeby znieść jednorazowe świadczenie pieniężne na utrzymanie w wysokości 300 zł. Do tej pory każdy uchodźca wojenny z Ukrainy, który się rejestrował, mógł otrzymać świadczenie w wysokości 300 zł. To również jest wykreślone z ustawy.

    Przechodzę do kolejnych zmian, które są bardzo, bardzo istotne. W całej ustawie wprowadzamy przepisy, które umożliwiają wprowadzenie obowiązku szkolnego już od 1 września tego roku. Szacujemy, że między 50 tys. a 80 tys. ukraińskich dzieci, które są w Polsce, tak naprawdę nie uczęszcza do żadnej szkoły. Co prawda, jest obowiązek uczęszczania do ukraińskich szkół w systemie zdalnym, natomiast przez 4 lata najpierw pandemia, a później wojna na Ukrainie spowodowały to, że kształcenie z całą pewnością jest nieefektywne. Zakładając, że większość tych dzieci może zostać w Polsce z ich rodzicami, decydujemy się na wprowadzenie obowiązku szkolnego dla wszystkich dzieci, które są z Ukrainy. Chodzi o to, aby to realnie wprowadzić, wyrównać prawa Polaków i Ukraińców, bo w tym przypadku te prawa nie są do końca równe.

    Wprowadzamy również to, że tylko i wyłącznie osoby, dzieci, które są w polskim systemie kształcenia, będą mogły otrzymywać świadczenie rodzinne 800+ i wszystkie inne powiązane świadczenia, świadczenia rodzinne. To jest bardzo daleko idąca zmiana, która wejdzie w życie dopiero od nowego roku. Już dzisiaj zostały wprowadzone wnioski. Nie ma technicznej ani praktycznej możliwości, żeby te wnioski zostały dzisiaj wycofane, więc ten przepis wejdzie w życie w późniejszym okresie.

    Aby wyjść naprzeciw realnym sytuacjom, w roku szkolnym 2024/2025 te dwa roczniki będą zwolnione z obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego oraz matury. Oznacza to brak konieczności zdawania tych egzaminów. Uznajemy, że te osoby po prostu mogą w niewystarczającym stopniu znać język polski i moglibyśmy mieć tutaj element wykluczenia. Z bardzo praktycznych powodów zdecydowaliśmy się na to, żeby w tym roku zrobić jeszcze takie wyłączenie.

    Bardzo istotne jest również to, że decydujemy się na przywrócenie usług psychologicznych. One były w pierwotnej ustawie, ale w pewnym momencie wygasły. Ze względu na to, że ten problem jest istotny, decydujemy się na to, żeby przywrócić ten przepis, żeby usługi psychologiczne mogły być prowadzone również przez certyfikowanych psychologów z Ukrainy, bez konieczności znajomości języka polskiego. Decydujemy się również na to, żeby wydłużyć o rok obowiązywanie preferencji podatkowych dotyczących darowizn przeznaczonych na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy oraz kosztów poniesionych z tytułu nieodpłatnego świadczenia, których celem było przeciwdziałanie skutkom tych działań. To jest kwestia podatkowa.

    To, co jest istotne, to w ustawie również przedłużamy prawo do legalnego pobytu dla wszystkich innych obywateli Ukrainy, po to, żebyśmy nie doprowadzili do jakiegoś systemu dwoistości. Ten system musi być tworzony bardzo odpowiedzialnie i musi być spójny, dlatego też przedłużamy prawo do pobytu obywateli Ukrainy o bardzo różnych statusach pobytowych - tak będzie prawidłowo.

    Szanowni państwo, kończąc, chciałbym jeszcze oddać głos, jeżeli pan marszałek pozwoli, panu ministrowi Gramatyce.

    Tak już kończę.

    Główne elementy, te kwestie dotyczące cyfryzacji ma przedstawić pan minister Gramatyka. Dziękuję za uwagę i bardzo uprzejmie proszę Wysoki Sejm o przyjęcie ustawy. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia