10. kadencja, 14. posiedzenie, 2. dzień (27-06-2024)

11. punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (druk nr 409).

Poseł Paweł Śliz:

    Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Te zmiany, które były zrobione już na etapie uprzedniej legislacji, były bardzo szeroko krytykowane, nie tylko przez środowisko sędziowskie. Sąd Najwyższy wskazywał, że wzór formularzy nie może stanowić rzetelnej wiedzy o przebiegu wyrokowania, szczególnie o argumentach i wnioskach, które doprowadziły sąd do zapadłego rozstrzygnięcia. Formularze ograniczały tak naprawdę, zdaniem Sądu Najwyższego, sądy w realizacji tego obowiązku prawidłowego wyjaśnienia przyczyn, motywów, dlaczego tej, a nie innej treści taki wyrok został wydany. Również stanowisko sędziów sądów powszechnych było prezentowane, że ten sposób formułowania uzasadnienia doprowadzi tak naprawdę do bardzo pobieżnej oceny materiału dowodowego, a to w procesie karnym jest bardzo ważne. O tym mówiliśmy niedawno, o takiej materialnej prawdzie, do której ma dojść sąd, uzasadniając. Przedstawienie takiego rozumowania w uzasadnieniu, w przypadku którego mamy orzeczenie w tym postępowaniu, ma umożliwić stronom rzetelną analizę i zrozumienie, dlaczego sąd orzekł w ten sposób, a nie w inny sposób.

    Europejski Trybunał Praw Człowieka wskazał, że kwestia uzasadnienia jest istotna z punktu widzenia oceny rzetelnego procesu. Europejski Trybunał Praw Człowieka podkreślał, że zrealizowanie obowiązku ujętego w treści art. 6 Europejskiej konwencji praw człowieka wymaga odniesienia się w uzasadnieniu do każdego istotnego argumentu. Brak odniesienia się do takiej argumentacji stanowi naruszenie standardu rzetelnego procesu.

    Również Trybunał Konstytucyjny wskazywał, że uzasadnienie orzeczeń jest istotnym komponentem prawa do rzetelnego procesu jako konstytucyjnego prawa jednostki. Chodzi tutaj o takie funkcje jak np. samokontrola organu, który orzekał, wyjaśnienie i interpretacja motywów, które nim kierowały, a także kontrola zewnętrzna, która umożliwia akceptację orzeczenia w skali indywidualnej, ale także legitymizację społeczną.

    Jakość uzasadnienia jest istotnym elementem w systemie państwa prawa, w systemie państwa demokratycznego i teraz pytanie, czy formularz spełnia takie kryteria. Pamiętam czasy, jak jeszcze chociażby w procesie, postępowaniu cywilnym pozwy były pisane na formularzu. Od tego też odeszliśmy, dlatego że one były nieczytelne. Również w doktrynie uważa się, że analiza uzasadnień na formularzach nie sprawia, że one są czytelne. Pragnę zwrócić uwagę, że takie formularze mają 35 pustych rubryk w podstawowej wersji, a jak mamy jednego oskarżonego, jeden czyn, to tych rubryk się robi 103 - zarówno tych, które są do wypełnienia przez sąd, jak i tych które wymagają podania konkretnych informacji.

    Ten formularz jest naprawdę nieczytelny. Część uzasadnienia jest na pierwszej stronie, część na stronie 18 dotycząca tego samego dowodu, są powtórzenia. A teraz wyobraźmy sobie, że jest dwóch, trzech czy czterech oskarżonych i każdy z nich ma po cztery czyny - to jest zupełnie nieczytelne. Ja rozumiem, jaki był cel wprowadzania tej ustawy - usprawnienie, przyspieszenie postępowania, ale niestety tak się nie stało. Bo to ani nie usprawniło postępowania, ani też nie przyspieszyło postępowań w postępowaniu karnym.

    Ja podczas zwykłych rozmów jeszcze niedawno w sądzie, jak wskazywałem, że taki projekt poselski został skierowany do Sejmu przez nas jako grupę posłów, nie spotkałem się z ani jedną osobą wykonującą zawód sędziego, adwokata czy po prostu obrońcy, która by nie twierdziła, że z akceptacją i zadowoleniem przyjmuje te informacje. Wielu sędziów mi mówiło, że poświęca o wiele więcej czasu na napisanie takiego uzasadnienia. Robi się bałagan, przeklejanie, wklejanie, rozjeżdżanie się tych tabelek. Kolega sędzia mi opowiadał, że kiedyś proste uzasadnienie pisał w 4 godziny, w 6 godzin. Teraz zajmuje mu to ponad 9 godzin w przypadku prostego uzasadnienia. A teraz zobaczmy, jak to będzie z uzasadnieniem, które ma obejmować kilku czy kilkunastu oskarżonych, co nie jest rzadkością niestety.

    Przeprowadzona została także analiza przeznaczona dla rady adwokackiej. Objęła ona zarówno adwokatów, jak i sędziów, sprawdzano, jak oni się odnoszą do wprowadzonego uzasadnienia na formularzu. Jeżeli chodzi o ogólną ocenę, to raptem 5% adwokatów wyraziło się pozytywnie o tej formie napisanego uzasadnienia. Negatywnie - 85%, 10% było do tego nastawionych neutralnie. Jeżeli chodzi o przejrzystość, to tylko 9% profesjonalistów wskazało, że formularze są przejrzyste. 90% wskazało, że one są nieprzejrzyste. I co jest znamienne, aż 70% sędziów wskazywało, że pisanie uzasadnień na formularzach zakłóca jego przejrzystość. Czyli osoba, która to tworzy, mówi: to nie jest przejrzyste.

    Było kolejne pytanie, czy formularze ułatwiają sporządzenie apelacji. Tylko 7% wskazało, że tak, te formularze ułatwiają, 81% wskazało, że nie. 70% sędziów wskazało, że nie ułatwiają sporządzenia apelacji.

    Było kolejne pytanie, czy uzasadnienie na formularzu narusza rzetelność. Co było znamienne, 87% adwokatów wskazało, że tak, narusza rzetelność oceny materiału dowodowego. Uważamy, że napisanie uzasadnienia, które było do tej pory naprawdę uporządkowane, jest łatwiejsze, szybsze, przejrzystsze, wygodniejsze i zapewnia prawo, również temu podsądnemu, do rzetelnej kontroli. Niestety, mimo że może idea tego poprzedniego projektu była dobra, żeby to przyspieszyć, okazało się, że to jednak nie przyspieszyło, a utrudniło postępowanie. Dlatego jako klub Polska 2050 - Trzecia Droga wnosimy o dalsze procedowanie nad tym projektem. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia