10. kadencja, 20. posiedzenie, 2. dzień (17-10-2024)
12. punkt porządku dziennego:
Informacja bieżąca.
Minister do Spraw Polityki Senioralnej Marzena Okła-Drewnowicz:
Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Na wstępie chcę bardzo gorąco podziękować za to, że dzisiaj w polskim parlamencie informacja bieżąca poświęcona jest sytuacji osób starszych w kontekście wielkiego wyzwania demograficznego, jak również w kontekście wyznaczenia kierunków, jak na te wyzwania odpowiedzieć, ale uczciwa, rzetelna, szczera i prawdziwa dyskusja nie jest możliwa bez odpowiedzenia sobie na pytanie, jak dzisiaj wygląda sytuacja osób starszych, szczególnie w kontekście największego wyzwania, jakim jest opieka długoterminowa.
W 2023 r. osób powyżej 60. roku życia, jak państwo wiecie, było ponad 26%. To dużo, ale jak popatrzymy na prognozy Głównego Urzędu Statystycznego, to się okaże, że raptem za dwadzieścia parę lat - to nie jest odległy czas - osób powyżej 60. roku życia będzie prawie 40% ogółu społeczeństwa. Ważne jest, żebyśmy to sobie uświadomili w kontekście młodszego pokolenia. Otóż jeszcze dzisiaj na jednego seniora przypadają trzy osoby pracujące, ale za te dwadzieścia parę lat, właściwie za kilkanaście lat, będą to dwie osoby, a w roku 2060 niewiele ponad jedna. To pokazuje, jakie dziś przed nami jest wielkie wyzwanie w kontekście tych wyzwań demograficznych dotyczących starszej części społeczeństwa, jak również młodszej.
W Polsce, jeśli chodzi o opiekę długoterminową, tak naprawdę łączy ona w jednym systemie dwa obszary, czyli obszar ochrony zdrowia i obszar pomocy społecznej.
Patrzę na zegarek. Wiem, że mam niewiele czasu w stosunku do tego, co trzeba powiedzieć na tej sali dzisiaj.
Największym wyzwaniem jest to, żeby rodziny mogły poradzić sobie z opieką nad osobą starszą, w sytuacji kiedy muszą i potrzebują być aktywne zawodowo. Zgodnie z danymi prezentowanymi przez OECD Polska jest jednym z krajów o najniższej wartości wskaźnika osób w wieku 65 lat lub więcej objętych opieką długoterminową. W 2021 r. osoby w opiece instytucjonalnej to niecałe 10%, przeciętna dla krajów OECD to ponad 11%. Jednocześnie często osoby doświadczające ograniczeń w zakresie czynności życia codziennego nie otrzymują właściwej dla ich potrzeb opieki. Według danych SHARE - to europejskie badanie, w którym uczestniczy Polska, płacimy tam składki, dokładamy się do tego badania - w Polsce na przełomie lat 2019 i 2020 aż prawie 58% osób doświadczających przynajmniej trzech ograniczeń tego typu nie otrzymało odpowiedniego wsparcia. Wynik ten był jednym z najwyższych wśród 20 badanych krajów Unii Europejskiej. Bank Światowy w strategicznym przeglądzie opieki długoterminowej - zleconym przez poprzedni rząd Bankowi Światowemu w ramach kamienia milowego A69 - wskazuje, że w Polsce opieka długoterminowa jest w większości, w ok. 80% świadczona nieformalnie, pozostałe 20% to opieka formalna. Ponadto istnieje rynek usług prywatnych, często nieformalny, w szczególności w obszarze opieki nad osobami starszymi. Każdy z tych obszarów różni się w zakresie dostępu do świadczeń i usług oraz odpłatności czy ram jakości świadczonych usług. W przypadku wsparcia przez opiekunów nieformalnych lub osoby pracujące w szarej strefie nie istnieją żadne ramy jakości. Monitorowanie jakości tego typu usług jest niewystarczające.
Szanowni Państwo! Jak wiecie, w Polsce, jeśli chodzi o usługi opiekuńcze, jest to zadanie własne gminy, które gmina winna realizować, bo ono ma charakter obowiązkowy. Ale przykładowo w 2022 r. w ponad 11% gmin nie świadczono usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania w ramach pomocy społecznej, a w ponad 33% kolejnych usługi te świadczone były względem najwyżej 10 osób. Równie alarmująca jest sytuacja, jeśli chodzi o opiekunów, mówię o opiekunach formalnych. W 2023 r. w ośrodkach pomocy społecznej zatrudnionych było zaledwie 6685 pracowników wykonujących usługi opiekuńcze. To oczywiście zdecydowanie za mało.
Oprócz opieki domowej, jeśli chodzi o usługi opiekuńcze w ramach pomocy społecznej, mamy też usługi całodobowe, świadczone głównie w domach pomocy społecznej. W 2023 r. w Polsce funkcjonowało 821 domów pomocy społecznej, które dysponowały ponad 80 tys. miejsc, w których przebywało 77 670 osób. W sektorze ochrony zdrowia mamy zakłady opiekuńczo-lecznicze bądź też zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze. Te systemy nie są ze sobą zintegrowane. Nie mamy ani jakości tych systemów, ani standardów usług, ani koordynacji. To jest właśnie wielkie wyzwanie. I tego, szanowni państwo, od nas wymaga choćby Komisja Europejska, Krajowy Plan Odbudowy. A muszę państwu powiedzieć, że niestety w poprzednich latach pieniądze unijne, pieniądze z Krajowego Planu Odbudowy, w tym również na opiekę długoterminową, nie zostały uruchomione. Kamień milowy A70, który dotyczy stricte opieki długoterminowej, tej jakości, tego monitorowania w systemie opieki długoterminowej, nie został nawet tknięty.
Decyzją Rady Unii Europejskiej z 16 lipca 2024 r., jak państwo wiecie, została dokonana rewizja Krajowego Planu Odbudowy. W ramach tej rewizji kamień A70, który dotyczy opieki długoterminowej, jest koordynowany przez ministra do spraw polityki senioralnej. Chodzi o to, żeby te dwa wielkie obszary ochrony zdrowia i pomoc społeczną w obszarze opieki długoterminowej zintegrować. Ale zanim jeszcze była rewizja KPO i zanim, że tak powiem, przejęliśmy realizację tego kamienia, w marcu 2024 r. właśnie w tej sprawie został powołany Międzyresortowy Zespół do spraw systemowych rozwiązań związanych z opieką nad osobami starszymi. Mimo krótkiego czasu pracy tego zespołu na dzisiaj została uzgodniona tak długo oczekiwana definicja opieki długoterminowej, łącząca te dwa systemy opieki nieformalnej i opiekunów nieformalnych. To dopiero początek. Termin realizacji tego kamienia jest zaplanowany do końca 2025 r. - dzięki odblokowaniu pieniędzy unijnych. Na dzisiaj wiemy, że już 27 mld zł z KPO do Polski wpłynęło, do końca roku to będzie 67 mld. Co to oznacza dla opieki długoterminowej? 1300 mln zostało już przeznaczone w ramach ogłoszonego konkursu dla szpitali na opiekę długoterminową i geriatryczną. To już się dzieje. Ale to nie wszystko, bo również mamy 18 mld z KPO na ochronę zdrowia, w tym fundusze na przeprofilowanie szpitali, na wsparcie dla uczelni medycznych czy też na zwiększenie dostępu do świadczeń zdrowotnych, również na inwestycje, na modernizację i zakup sprzętu.
Natomiast jednym z największych wyzwań, które wskazałam na początku, jest właśnie to, jak ma sobie poradzić młodsze pokolenie z nami, z tą częścią społeczeństwa, z tym starszym pokoleniem, tak żebyśmy mówili o solidarności międzypokoleniowej. Nie ma innego wyjścia, zamiast programów doraźnych, pilotażowych... Takie programy były, np. program ˝Korpus wsparcia seniorów˝ czy ˝Opieka 75+˝. Trzeba sobie jednak powiedzieć, że takie programy na dłuższą metę nie rozwiążą wielkiego problemu, wielkiego wyzwania, jeśli chodzi o starzejące się społeczeństwo, dlatego zaprojektowaliśmy ustawę o bonie senioralnym. Zachęcam państwa do konsultacji społecznych. Na stronie Rządowego Centrum Legislacji możecie państwo doczytać (Dzwonek) treść tego projektu. To, co w nim ważne, to rozwiązania systemowe, które będą miały na celu godzenie pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi.
Pani marszałek, ostatnie zdanie, jeśli mogę.
Tak jak program ˝Aktywny rodzic˝, czyli babciowe, pomaga rodzinie, zwłaszcza kobietom, podjąć ponownie pracę albo wejść na rynek pracy i zarazem zorganizować opiekę nad swoim dzieckiem - bo z tytułu pójścia do pracy rodzic otrzymuje 1500 zł - tak w przypadku bonu senioralnego rodzina, która jest aktywna zawodowo, a ma pod opieką bliską osobę starszą, może pozostać na rynku pracy, szczególnie jeśli chodzi o kobiety, bo tą opieką nad osobą starszą w myśl projektu będzie mógł zająć się opiekun. To, że zainwestujemy publiczne pieniądze w sektor usług opieki w miejscu zamieszkania, przyczyni się do tego, że będzie powstawał rynek usług, z którego będą mogły czerpać również inne grupy. To jest wielkie wyzwanie. Szacuje się, że dziś mamy niespełna 40 tys. opiekunów. W pierwszym roku w przypadku projektowanej ustawy potrzeba drugie tyle, ale docelowo potrzebujemy nawet 100 tys. To pokazuje, jak wielkie jest to wyzwanie.
(Głos z sali: Ale kogo? Kogo 100 tys.?)
100 tys. opiekunów, którzy będą świadczyć opiekę w miejscu zamieszkania.
(Głos z sali: Myślałam, że złotych.)
To olbrzymie wyzwanie, ale dziś podejmujemy projekty, które są impulsem, są inwestycją w tę srebrną gospodarkę. W przypadku bonu senioralnego to inwestycja w miejscu zamieszkania, szczególnie istotna na obszarach wiejskich. Mamy szansę wyjść naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom całych rodzin, bo aktywność zawodowa jest bardzo ważna w kontekście całej polityki senioralnej. Dlatego po raz pierwszy patrzymy tak naprawdę na politykę senioralną w sposób całościowy, systemowy i tu państwa zachęcam i zapraszam do konsultacji tego projektu ustawy. Będę w każdym regionie naszego kraju - 16 dużych spotkań, 16 mniejszych, łącznie 32 spotkania, Rozpocznę je 21 października, a zakończę 12 grudnia. Bardzo dziękuję. (Oklaski)
Przebieg posiedzenia