10. kadencja, 22. posiedzenie, 2. dzień (20-11-2024)

19. punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2023 roku wraz ze stanowiskiem Komisji do Spraw Kontroli Państwowej oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druki nr 482 i 718).

Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki:

    Szanowna Pani Marszałek! Szanowne Panie Posłanki! Szanowni Panowie Posłowie! To wielki zaszczyt dla mnie stanąć przed wysoką Izbą i przedstawić sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy. To sprawozdanie dotyczy okresu sprzed powołania mnie na stanowisko głównego inspektora pracy przez marszałka Szymona Hołownię, proszę więc potraktować prezentowane przeze mnie informacje jako efekt ciężkiej pracy 2688 osób zatrudnionych w Państwowej Inspekcji Pracy na terenie całego kraju. Spośród nich tylko 1500 osób to inspektorki i inspektorzy pracy, którzy mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo pracy w Polsce. Liczba inspektorów pracy jednak z roku na rok maleje. Dlatego jednym z celów, jakie stawiam sobie na stanowisku głównego inspektora pracy, jest przywrócenie świetności tego urzędu powołanego przeszło 105 lat temu przez marszałka Józefa Piłsudskiego niecałe 2 miesiące po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

    W roku 2023 Państwowa Inspekcja Pracy działała sprawnie, pomimo ogromu obowiązków nałożonych na nią na przestrzeni ostatnich dekad. Poza kwestiami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, warunków zatrudnienia inspektorzy zajmowali się zadaniami dodatkowymi, dotyczącymi kwestii od emerytur pomostowych i pracowniczych planów kapitałowych po kwestie materiałów pirotechnicznych i biobójczych. W tym czasie inspekcja udzieliła blisko 900 tys. porad prawnych. Kilkaset tysięcy tych porad było odpowiedziami na pytania pracodawców, których inspekcja pracy stara się wspierać na równi z zatrudnionymi.

    W zeszłym roku wpłynęło do inspekcji ponad 43 tys. skarg. Dowodzi to ogromnego zaufania, jakim Polacy darzą inspektorów pracy. W konsekwencji tych skarg inspektorzy przeprowadzili ponad 21 tys. kontroli. To dużo, bo wynika z tego, że w zeszłym roku co trzecia z wszystkich kontroli, a było ich prawie 62 tys., inspektorów pracy została przeprowadzona na skutek zgłoszenia nieprawidłowości. Skargi dotyczyły najczęściej nieprawidłowości związanych z wypłatą wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń pieniężnych. W tym zakresie dominowały zgłoszenia dotyczące nieterminowej wypłaty wynagrodzeń bądź wypłaty zaniżonego wynagrodzenia. W dalszym ciągu do Państwowej Inspekcji Pracy wpływa wiele skarg zgłaszanych przez osoby, które nie mają żadnej umowy bądź są zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych. Muszę w tym miejscu podkreślić, że interwencje inspektorów pracy podejmowane w następstwie złożonych skarg pozwalają w wielu przypadkach sprawnie wyegzekwować przestrzeganie prawa pracy, nawet bez potrzeby karania przedsiębiorców. W zeszłym roku dzięki staraniom inspektorów pracy prawie 45 tys. pracowników otrzymało pensje i inne świadczenia ze stosunku pracy. To mniej więcej tak, jakby wszyscy mieszkańcy Kołobrzegu po spotkaniu z inspektorem otrzymali należne im pieniądze. Łączna kwota tych wypłat przekroczyła 71 mln zł. Ponadto w wyniku interwencji inspektorów pracy ponad 2,5 tys osób zatrudnionych dotychczas na kontraktach cywilnoprawnych otrzymało umowę o pracę dającą nim wszystkie przywileje wynikające z zatrudnienia na etacie.

    Zdecydowanie najtrudniejszą, a zarazem najbardziej priorytetową częścią inspekcyjnej pracy pozostaje badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. W zeszłym roku inspektorzy pracy przeanalizowali przebieg 1756 wypadków przy pracy zgłoszonych do Państwowej Inspekcji Pracy. Poszkodowanych w nich zostało blisko 2 tys. osób, ok. 600 osób doznało ciężkich obrażeń ciała, a 199 straciło życie, co oznacza, że co drugi dzień w Polsce ginie osoba w pracy. Nakłada to na nas obowiązek nieustannych starań, zarówno po stronie inspekcji pracy, jak i pracodawców wszystkich branż, o to, aby zwiększyć bezpieczeństwo pracy w Polsce. Dlatego nie ograniczamy się tylko do badania skutków wypadków przy pracy, każdego dnia inspektorzy starają się im przeciwdziałać. W 2023 r. zostało wydanych przeszło 6 tys. decyzji o wstrzymaniu pracy w warunkach narażających zatrudnionych na niebezpieczeństwo i kolejnych ponad 8 tys. decyzji o wstrzymaniu eksploatacji maszyn stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia zatrudnionych. Takie działania inspektorów zapobiegły wielu potencjalnym zdarzeniom wypadkowym. Inspektorzy w ten sposób uratowali zdrowie i życie niejednego pracownika.

    Najbardziej niebezpieczną branżą oczywiście pozostaje sektor związany z budownictwem. Aż 1/3 wypadków śmiertelnych przypada na tę branże. Ta statystyka determinuje podejmowanie przez Państwową Inspekcję Pracy celowanych i zintensyfikowanych działań zarówno kontrolnych, jak i prewencyjnych. Państwowa Inspekcja Pracy opracowała i realizuje szeroko zakrojoną 3-letnią strategię kontroli i działań prewencyjnych w budownictwie. W przyszłym roku przedstawię szczegółowe wnioski wynikające z aktualnie toczących się działań w tej wypadkogennej branży. Z doświadczeń bowiem wynika, że interwencje inspektorów pracy, choć bardzo skuteczne, mają charakter doraźny i krótkotrwały, ważne jest więc kształtowanie nawyków prawidłowego wykonywania pracy, szczególnie w tak trudnych warunkach. Dlatego Państwowa Inspekcja Pracy stale wspiera pracodawców, edukując i wskazując dobre praktyki w sferze bezpieczeństwa i higieny pracy na budowach.

    W ubiegłym roku realizowaliśmy również strategię kontroli zagrożeń chemicznych w środowisku pracy. Wpisuje się ona w Europejski Plan Walki z Rakiem i ma ogromne znaczenie dla ochrony zatrudnionych przed schorzeniami onkologicznymi, których źródło może znajdować się w środowisku pracy. Celem działań inspektorów jest budowanie przekonania pracodawców, że zdrowia i życia ludzkiego nie można lekceważyć, a przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, jest jednym z najważniejszych elementów zrównoważonego rozwoju. Obok tych strategii tradycyjnie realizowane były inne zadania, jak np. pierwsza kontrola, która polega na wspieraniu małych firm w tworzeniu zgodnych z prawem i bezpiecznych warunków pracy.

    W zeszłym roku przeprowadzaliśmy również czynności kontrolne dotyczące legalności zatrudnienia. Ponad 9 tys. kontroli dotyczyło legalności pracy w Polsce cudzoziemców. Ujawniliśmy nielegalne powierzenie pracy prawie 7 tys. cudzoziemców, z czego blisko 5 tys. stanowili obywatele Ukrainy.

    W roku 2023 inspekcja zmierzyła się też z nowymi zadaniami, które powierzył nam ustawodawca. Nowelizacja ustawy o emeryturach pomostowych rozszerzyła kompetencje organów Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie ustalenia kręgu uprawnionych do tych świadczeń. Nowe zadania na inspekcję nałożyła również nowelizacja Kodeksu pracy, która rozszerzyła katalog wykroczeń. Tym samym uległa zwiększeniu liczba spraw wchodzących w zakres obowiązków inspektorów pracy. Mieliśmy również nowelizację, tzw. ustawę Kamilka, w wyniku przyjęcia której inspektorzy zostali zobowiązani do sprawdzania, czy pracodawca, nawiązując stosunek pracy z osobą wykonującą obowiązki związane m.in. z opieką nad małoletnimi, uzyskał informację, czy dane zatrudnionej osoby są zamieszczane w rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym. Ponadto od sierpnia 2023 r. wraz z wejściem w życie ustawy o delegowaniu kierowców w transporcie drogowym Państwowa Inspekcja Pracy kontroluje prawidłowość delegowania i warunki zatrudnienia delegowanych kierowców na terytorium Rzeczypospolitej.

    Szanowni Państwo! Za niezwykle ważny obszar działania Państwowej Inspekcji Pracy postrzegam edukację, prewencję i promocję przestrzegania prawa pracy. Do młodszej części społeczeństwa w wieku od lat 14 do 24 skierowaliśmy kampanię informacyjną zatytułowaną w języku młodzieżowym ˝Legitna praca˝. W ramach tej popularnej kampanii tylko w 2023 r. inspekcja zorganizowała 573 szkolenia, w których przeszkolono ponad 29 tys. osób, w tym ponad 23 tys. uczniów, 4 tys. studentów, 600 nauczycieli i prawie 400 młodycianych zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego. Na potrzeby kampanii ˝Legitna praca˝ opracowaliśmy specjalne materiały dydaktyczne, a nasze działania promowaliśmy szeroko, szczególnie w popularnych wśród młodzieży mediach i serwisach społecznościowych.

    Równolegle realizowaliśmy także inne nasze programy edukacyjne i prewencyjne, chociażby program prewencyjny ˝Zdobądź dyplom Państwowej Inspekcji Pracy˝, program ˝Efektywne zarządzanie ryzykiem zawodowym˝, ˝Szanuj życie! Bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym˝ - to nazwa naszych działań prewencyjno-promocyjnych realizowanych w rolnictwie indywidualnym. Do pracodawców kierujemy również program profilaktyczny ˝Przeciwdziałanie negatywnym skutkom stresu w miejscu pracy˝.

    Niemniej ważne dla upowszechniania idei bezpiecznej i legalnej pracy w Polsce są specjalne konkursy organizowane przez Państwową Inspekcję Pracy, w których nagradzani są pracodawcy, którzy dbają o bezpieczeństwo zatrudnionych. Nagradzamy również najaktywniejszych społecznych inspektorów pracy. Wszystkie te działania wspieramy naszą autorską działalnością wydawniczą. W roku ubiegłym ukazały się bezpłatne publikacje, ulotki, informatory czy poradniki dostępne również w wersji elektronicznej.

    Państwowa Inspekcja Pracy od lat także jest urzędem dobrze widocznym na arenie międzynarodowej. Oczywiście ściśle współpracujemy z naszymi partnerami instytucjonalnymi, z organizacjami pracodawców, ze związkami zawodowymi. Nasze priorytety były i są ukierunkowane na realizację zadań, wniosków i zaleceń wynikających z debat parlamentarnych, posiedzeń komisji czy Rady Ochrony Pracy.

    Szanowna Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! W tym miejscu chciałbym podkreślić wagę zadań stojących przed Państwową Inspekcją Pracy w najbliższej przyszłości. Jako główny inspektor pracy deklaruję, że w nadchodzących latach działania inspekcji pracy będą zmierzały w kierunku wzmocnienia naszej działalności poradniczej i informacyjnej. Chcę bowiem odejść od wizerunku inspektora pracy, który nakłada na pracodawcę karę za najmniejsze, najdrobniejsze nawet przewinienie. Inspektorzy powinni swoją wiedzą i doświadczeniem wspierać biznes, by w ten sposób, we współpracy z pracodawcami, podnosić bezpieczeństwo pracy. Jestem przekonany, że w ten sposób szybciej zmniejszymy liczbę wypadków w pracy w naszym kraju. Oczywiście wymaga to jednak zmian przepisów, które obecnie wydajność pracy inspektorów każą nam mierzyć liczbą wystawionych mandatów.

    Równie ważnym zadaniem stojącym przed Państwową Inspekcją Pracy w najbliższym czasie będą kwestie związane z implementacją do polskiego porządku prawnego unijnej dyrektywy w sprawie wzmocnienia stosowania zasady równości wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet za taką samą pracę lub pracę o takiej samej wartości. Niemniej istotnym zadaniem, jakie postawimy sobie w najbliższym czasie, będzie przeciwdziałanie zagrożeniom psychospołecznym, w tym mobbingowi w miejscu pracy. W oczekiwaniu na zapowiedzianą przez panią minister Agnieszkę Dziemianowicz-Bąk zmianę przepisów w tym zakresie będziemy promowali wśród pracodawców postawy i najlepsze praktyki przeciwdziałania mobbingowi.

    W konsekwencji gwałtownie zwiększającej się w poprzednich latach liczby pracowników z zagranicy obecnych na naszym rynku inspekcja pracy jest także gotowa podjąć wszelkie niezbędne starania wynikające ze strategii migracyjnej. Proponowane przez nas zmiany wzmacniające uprawnienia inspektorów pracy mają na celu skuteczne przeciwdziałanie działaniom, które drastycznie naruszają przepisy obowiązujące w Polsce. Postępowanie niektórych, zaznaczam: niektórych przedsiębiorców zatrudniających cudzoziemców w naszym kraju wykracza poza obszar uregulowany prawem administracyjnym i zaczyna wchodzić w zakres obowiązywania przepisów karnych. Jeśli nie będziemy takim zjawiskom skutecznie przeciwdziałać, może to w niedługim czasie odbić się negatywnie na wizerunku Polski na arenie międzynarodowej.

    Na zakończenie chciałbym podziękować wszystkim zatrudnionym w Państwowej Inspekcji Pracy, bo to ich codzienny wysiłek, trud, zaangażowanie, wiedza i doświadczenie umożliwiają realizację coraz większej liczby zadań nakładanych na nasz urząd. Dzięki nim Państwowa Inspekcja Pracy skutecznie i z oddaniem będzie również w przyszłości wypełniać treścią zapis naszej konstytucji mówiący, że praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Dziękuję państwu za wysłuchanie sprawozdania z działalności Państwowej Inspekcji Pracy za rok 2023. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia