10. kadencja, 25. posiedzenie, 2. dzień (19-12-2024)
10. punkt porządku dziennego:
Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (druk nr 865).
Poseł Ryszard Petru:
Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Polska jest jednym z europejskich liderów, jeśli chodzi o liczbę tymczasowych aresztowań, a w latach rządów PiS-u doszło do prawie dwukrotnego wzrostu liczby aresztowań tymczasowych. W 2015 r. w aresztach przebywało średnio nieco ponad 4 tys. osób, a w 2022 r. było to już ponad 8 tys. osób. Za czasów PiS wzrosła też liczba osób przebywających w areszcie przez dłuższy czas. W 2014 r. tylko 164 osoby były aresztowane od 12 miesięcy do 2 lat, a w 2022 to było 641 osób. W 2014 r. było 14 osób, które spędziły w areszcie ponad 2 lata, a w 2022 r. było to ponad 120 osób. W 2015 r. nastąpił wzrost liczby wniosków o tymczasowe aresztowanie składanych przez prokuratorów. W 2015 r. było niecałe 14 tys. wniosków, w 2022 r. - prawie 23 tys. wniosków.
Areszt tymczasowy powinien być krótki i stosowany tylko w wyjątkowych przypadkach. W praktyce osoby tymczasowo aresztowane często spędzają miesiące, a nawet lata w izolacji. Areszt tymczasowy powinien być stosowany, kiedy istnieje ryzyko, że oskarżony np. będzie utrudniał postępowanie, ucieknie lub ukryje się - znamy taki przypadek obecnie - lub też może popełnić kolejne przestępstwo.
W Polsce areszty tymczasowe były nadużywane. Sądy wielokrotnie przychylają się do wniosków o tymczasowe aresztowanie. Ten odsetek jest bardzo wysoki - to 90% zgód na aresztowanie tymczasowe wydawanych przez sądy. Tak wysoki odsetek wynika z niewystarczającej kontroli sądów nad wnioskami prokuratorskimi o zastosowanie tymczasowego aresztu. Automatyzm ten, o którym mówił poseł sprawozdawca Paweł Śliz, jest spowodowany przede wszystkim rutynowym podejściem sędziów, ale również wynika z tego, że jest bardzo mało czasu, jakim dysponuje sędzia, aby zapoznać się z dokumentami.
Areszt tymczasowy powinien być absolutną ostatecznością, a nie pierwszym wyborem. Każdy obywatel ma prawo być traktowany jako niewinny, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona. Często zdarza się tak, że w trakcie 3-miesięcznego aresztu prokuratura zaczyna dopiero pracę w ostatnim miesiącu. Długi areszt narusza prawa jednostki, która przecież nie została jeszcze skazana. Pamiętajmy: to tylko podejrzany, a nie winny. Zbyt długie stosowanie aresztów tymczasowych pokazuje niedoskonałość wymiaru sprawiedliwości, w którym brakuje sprawnej organizacji, szybkich działań i zasobów.
Areszt tymczasowy to nie tylko izolacja, ale to także utrata pracy i dochodów, stygmatyzacja społeczna, bo każdy, jak usłyszy, że ktoś jest aresztowany tymczasowo, to jest przekonany, że musi być winny. Areszt tymczasowy doprowadza też do rozpadu relacji rodzinnych. A co się dzieje, jeżeli po długim czasie okaże się, że dana osoba była niewinna? Nikt jej nie wynagrodzi straconych lat, zdrowia i dobrego imienia.
W skrócie: projekt, który przedstawiamy, ma na celu ograniczenie nadużywania tego środka przez sądy i prokuraturę oraz dostosowanie polskiego prawa do międzynarodowych standardów, w tym wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Proszę państwa, to, co proponujemy, to większa przejrzystość postępowania. Posiedzenia w sprawach tymczasowego aresztowania będą jawne, o tym mówi polska konstytucja. Podejrzany i jego obrońca będą mieli prawo do wglądu w akta sprawy, aby wiedzieć, jakie dowody są podstawą wniosku o areszt. To bardzo ważne, żeby wiedzieć, do czego się odnieść. Każdy zatrzymany będzie miał prawo do natychmiastowego kontaktu z obrońcą. Aby to ułatwić, prawnicy będą pełnić całodobowe dyżury. Sąd będzie musiał rozpatrywać zażalenia na areszt w składzie trzech sędziów, co ma zwiększyć niezależność decyzji. Podstawowy czas trwania tymczasowego aresztowania zostanie skrócony do 1 miesiąca z obecnych 3 miesięcy. Łączny czas aresztu w postępowaniu przygotowawczym nie będzie mógł przekroczyć 12 miesięcy. Areszt tymczasowy nie będzie mógł być stosowany, jeśli przestępstwo nie jest zagrożone karą do 2 lat więzienia. A co do zasady, ustawa usuwa z postępowania przygotowawczego przesłankę surowej kary, która jest najłatwiejsza do zastosowania dla sądu. Jest ona zbędna, gdyż pozostałe przesłanki zawarte w kodeksie wystarczają do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Sąd będzie teraz dokładnie sprawdzał, czy areszt jest konieczny i proporcjonalny do sprawy, a prokurator będzie musiał uzasadnić w sposób jasny, dlaczego areszt jest niezbędny i jakie czynności planuje przeprowadzić w trakcie jego trwania.
Wysoka Izbo! Jaki będzie efekt przyjęcia tej ustawy? Ograniczymy liczbę niesłusznie aresztowanych osób. Wzmocnimy prawa podejrzanych, damy im lepszą możliwość obrony. Przyspieszymy postępowania i poprawimy kontrolę nad tym, czy areszt naprawdę jest potrzebny. Dostosujemy polskie prawo do europejskich standardów ochrony praw człowieka. Tymczasowe aresztowania będą stosowane rzadziej i krócej, i tylko wtedy, gdy to będzie naprawdę konieczne. Podejrzani uzyskają więcej praw, a sądy będą musiały dokładniej kontrolować decyzje o aresztach. To jest zmiana, która może też przywrócić zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Dziękuję bardzo. (Oklaski)
Przebieg posiedzenia