10. kadencja, 26. posiedzenie, 3. dzień (10-01-2025)
15. punkt porządku dziennego:
Sprawozdanie Rady Ministrów z realizacji ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci w 2023 r. wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druki nr 704 i 790).
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Aleksandra Gajewska:
Szanowna Pani Marszałkini! Wysoka Izbo! Zacznę od tego ostatniego pytania, bo ono, jeśli łączymy przeszłość i przyszłość, jasno pokazuje, co jest kontynuowane i co jest poprawiane. A więc w roku 2024 nastąpił radykalny wzrost wydatków na świadczenia związane ze wsparciem rodzin, bo aż o 47%, szanowni państwo. Na ten wzrost oczywiście składa się przede wszystkim podwyższenie świadczenia 500+ do 800+, ale i wprowadzenie naszego sztandarowego programu ˝Aktywny rodzic˝.
Jeżeli chodzi o odpowiedzi na państwa pytania, będę starała się to wszystko połączyć, odpowiedzieć indywidualnie, natomiast niektóre pytania, jeżeli chodzi o treści, powielały się. Przede wszystkim musimy powiedzieć sobie o jednej kwestii. Program 500+, kiedy był wprowadzany i kiedy rozpoczęła się na jego temat bardzo szeroka dyskusja, był przez rząd Prawa i Sprawiedliwości nazywany programem prodemograficznym. Dzisiaj dane jasno weryfikują, że program ten nie ma radykalnego wpływu na kwestie związane z liczbą urodzeń czy samą dzietnością. To było państwu przez nas pokazywane zarówno w tym sprawozdaniu, jak i podczas wielu różnych debat. Powiedzmy sobie wprost, program ˝Rodzina 500+˝ miał bardzo ograniczony wpływ na dzietność. Przyczynił się w tej pierwszej fazie jego wprowadzania do niewielkiego wzrostu liczby urodzeń. Krótkotrwały niestety i niewielki wzrost liczby urodzeń i dzietności w pierwszych latach po wprowadzeniu programu mógł po części być wynikiem tego, że osoby z roczników z wyżu demograficznego, wychodzące z okresu najwyższej wówczas dzietności, do tej pory wahały się w sprawie decyzji o dzieciach i kiedy to świadczenie zostało wprowadzone, było to dla nich motywujące, bo wiedziały, że otrzymają takie, a nie inne wsparcie. Mógł być to dodatkowy impuls do podjęcia tej decyzji. W 2022 r. urodziło się 305 tys. dzieci, to jest o blisko 26,5 tys. mniej niż w roku poprzednim. Biorąc pod uwagę rok 2023, o którym dyskutujemy, urodziło się 272,5 tys. dzieci i jest to jest spadek o 32,6 tys. w stosunku do poprzedniego roku. Ten obserwowany spadek liczby rodzących się dzieci jest oczywiście spowodowany malejącą liczbą kobiet w wieku prokreacyjnym, ale też należy zauważyć, że od roku 2014 ubyło w Polsce 800 tys. osób. Więc jeżeli ktokolwiek chce bronić tego, że ten program jest prodemograficzny, liczby mówią same za siebie.
Pani posłanka, pani przewodnicząca Rusecka mówiła tutaj o działaniach prodemograficznych. Ja pozwolę sobie nie zgodzić się z tym. Powołali państwo pełnomocnika do spraw demograficznych, natomiast to w tych latach, kiedy ten pełnomocnik, a raczej pełnomocniczka, działał, liczba urodzeń była najniższa od II wojny światowej. Nie wprowadzali państwo realnych programów, które mogłyby wpłynąć na poprawę tej sytuacji. Oczywiście przyjęli państwo strategię demograficzną, ale ja państwu przypomnę, że strategia ta była krytykowana przez wszystkie możliwe autorytety w dziedzinie demografii, które mówiły, że jest to strategia życzeniowa, że jest to strategia o charakterze ideologicznym, w której wnioski z przedstawionych wyników nie mają ze sobą nic wspólnego. Powołaliście państwo międzyresortowy zespół, który miał przeciwdziałać negatywnym skutkom demograficznym. Zapytam państwa, ile razy ten zespół się spotkał. Równe zero, szanowna pani. Równe zero i to są fakty. Wiem, że ciężko się z faktami dyskutuje, kiedy są dla państwa niekorzystne, ale tak wyglądała sytuacja, jeżeli chodzi o kwestie demograficzne. Chociaż demografia to jest coś znacznie szerszego aniżeli tylko liczba urodzeń, a to dzisiaj przewijało się podczas tej dyskusji.
Pojawiały się również dyskusje dotyczące wskaźnika zasięgu ubóstwa skrajnego. Tak, przyznam - oczywiście to nie jest moje zdanie, tylko mówię to na podstawie danych - że rodziny, które otrzymują 800+, mają to już na stałe wpisane w swój plan dysponowania środkami, w budżety domowe i to znacząco na te budżety domowe wpływa. Wiele dzieci po raz pierwszy wyjechało na wakacje, mogło spędzić czas wolny wspólnie z rodzicami. Tak, był ten efekt i dlatego ten program jest kontynuowany. To jest ważne świadczenie w budżetach rodzinnych. Natomiast brak decyzji o waloryzacji, o którą upominaliśmy się wspólnie na tej sali, spowodował, że właśnie w 2023 r. wskaźnik zasięgu ubóstwa skrajnego ogółem wzrósł o 2 punkty procentowe w stosunku do roku poprzedniego i osiągnął tę wartość. Potwierdzam te dane, na które powoływał się pan poseł Bliźniuk: wskaźnik wynosił 6,6%, a więc był zbliżony do poziomu sprzed 2015 r. Choć ten wskaźnik był wtedy niższy, panie pośle Sachajko, bo później, w latach 2016-2022, przyjmował on wartość między 4,2% a 5,4%. Takie są dane i takie są fakty.
Nie podjęliście państwo wcześniej decyzji o waloryzacji, natomiast realizowaliście pikniki rodzinne, na które wydaliście ponad 10 mln zł. I to jest to, co ciąży na państwu. Mówię tutaj również do pani, która mnie nagrywa albo fotografuje. Ciąży na państwu odpowiedzialność za te decyzje. Zrobiliście polityczne pikniki, by promować program 800+ i zmianę, a promowaliście głównie swoich polityków, bo te osoby, które otrzymywały waloryzację tego świadczenia, nie musiały wykonać żadnej czynności, by ta kwota świadczenia się zwiększyła. I w tych sprawach zostały złożone zawiadomienia do prokuratury.
Szanowni Państwo! Odpowiadając pani posłance z Razem, powiem, że sprawozdania składamy w ustawowym terminie. Te za 2024 r. w tej kwestii będziemy składać we wrześniu. Za ˝Aktywnego rodzica˝ również będziemy składać sprawozdanie i będziemy, tak jak w przypadku świadczenia 800+, robić to co roku.
Jeśli zaś chodzi o wypowiedzi i pytania indywidualne, to chciałabym również podkreślić to, żeby państwo zrozumieli, że sam program ˝Rodzina 800+˝ czy wcześniej 500+ to jest świadczenie o charakterze powszechnym. Niezależnie od tego, jakie jest uposażenie danej rodziny, każdy może o to świadczenie zawnioskować. Pomoc dla osób, które są bardziej potrzebujące, to są te świadczenia, które są świadczeniami celowanymi. One nie mają charakteru powszechnego, a z ich wsparcia mogą korzystać rodziny, które kwalifikują się w ramach zasad otrzymywania tych świadczeń. Z danych, które posiadamy, ale mówię: to są dane szacunkowe, ok. 6 tys. dzieci nie pobiera tego świadczenia. Szacujemy też, że to osoby, które są po prostu wysoko uposażone albo nie mieszkają na terenie Polski i po prostu nie decydują się na złożenie wniosku o to świadczenie.
Po raz kolejny poruszane były kwestie wyboru rodziców, pan poseł Krystian o tym mówił. Tak, to jest wybór rodziców i większość rodziców decyduje się na wnioskowanie o te świadczenia. Również tym motywatorem, żeby wybór, decyzja należała do rodziców, kierowaliśmy się, kiedy konstruowaliśmy program ˝Aktywny rodzic˝. Tam są trzy świadczenia i rodzic decyduje, z którego świadczenia skorzysta. Natomiast by te decyzje podjąć, by mieć ten wybór, muszą mieć możliwości, a możliwości można mieć wtedy, kiedy w danej gminie jest opieka wczesnodziecięca. Za państwa czasów 1105 gmin to były białe plamy, gdzie ani publicznej, ani prywatnej opieki wczesnodziecięcej nie było. W roku 2023, o którym mówiono, zlikwidowaliście państwo cztery takie białe plamy. W roku, w którym ja zajmowałam się tymi sprawami, tych białych plam zlikwidowano 165. A więc w 165 gminach sytuacja ta drastycznie się zmieniła i w ich przypadku możemy mówić o tym, że tam rodzice mogą dokonywać wyboru.
(Głos z sali: Za pieniądze z Polskiego Ładu.)
Dzisiaj 940 gmin wciąż jest dla nas ogromnym wyzwaniem.
Jeżeli chodzi o pieniądze, to chciałabym zwrócić pokrzykującej pani posłance uwagę, że państwo tu mówią o środkach, ale państwo zdecydowali się na wycofanie środków krajowych na budowę żłobków.
(Głos z sali: Polski Ład.) (Dzwonek)
Środki, na które państwo się powołują, są to środki unijne, szanowna pani posłanko, o czym państwo celowo nie wspominają.
(Głos z sali: Czyli nasze.) (Dzwonek)
Środki unijne. Państwo w 2022 r. nie zdecydowali się na nabór w ramach programu ˝Maluch+˝ i doprowadzili państwo do sytuacji, że właśnie w tych gminach tej opieki wczesnodziecięcej nie ma.
Jeżeli chodzi o pana posła Kowalskiego, to odpowiem, że ukraińskich dzieci, które pobierają 800+, jest 209 tys. Jestem przekonana, że to jest dobra inwestycja, panie pośle, i będę również pana do tego przekonywać. Dzięki temu właśnie mamy tych dzieci mogą podjąć aktywność zawodową, nie korzystają z innych świadczeń, mogą pracować. To jest bardzo ważne, byśmy budowali taki system, który również pozwoli wspierać polską gospodarkę.
Jeżeli chodzi o pytanie pana posła Tomaszewskiego, to odpowiadam: 6,5 mld zł przeznaczamy na budowę nowych miejsc żłobkowych. Do końca 2026 r. powstanie ich 102 tys. Natomiast jeżeli chodzi o 2025 r., to urzędy wojewódzkie sprawozdają nam teraz, jakie podpisały umowy i ile tych umów będzie dotyczyło wykonania za 2025 r. Natomiast miejsc żłobkowych w 2023 r. powstało 4 tys., a w 2024 r. - ponad 17 tys.
Państwo posłowie pytali o koszty obsługi. O tym mówiłam na samym początku swego wystąpienia: teraz koszty obsługi wynoszą 58 646 tys., natomiast w roku 2021 wynosiły 326 842 tys. To, że jest to obsługa zautomatyzowana, która jest prowadzona przez ZUS, spowodowało, że te koszty znacząco się obniżyły. I z tej praktyki korzystamy również przy konstruowaniu programu ˝Aktywny rodzic˝.
Do wypowiedzi pana Płaczka się nie odniosę, bo jest ona, w moim mniemaniu, po prostu skandaliczna i nie zasługuje na odpowiedź. Natomiast jeżeli chodzi o pytanie pana posła Wilka, jak najbardziej zauważyliśmy ten problem. W 2024 r. spotkaliśmy się z przedstawicielami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji i wypracowaliśmy mechanizmy, które pozwalają Straży Granicznej monitorować te przepływy przez granice i wymieniać się danymi pomiędzy ZUS-em i innymi instytucjami, dla których ważne jest to, kiedy i jak, bo inne świadczenia również są na tym oparte.
(Poseł Ryszard Wilk: Czyli ZUS widzi teraz, czy ci ludzie są teraz w kraju, tak?)
Tak, dokładnie weryfikujemy ruch graniczny. Mają dostęp do tego instytucje, które na tej podstawie wydają świadczenia. Dzięki temu ograniczyliśmy wydatki. Wprowadziliśmy to w 2024 r., co jeszcze raz podkreślę.
Pani posłanka Grygorcewicz pytała o wypisywanie ze żłobka. Pani posłanko, cały czas mamy niski poziom użłobkowienia, cały czas otrzymujemy wnioski od rodziców. Na szczęście realizujemy wspólnie z samorządowcami, ale też przedsiębiorcami to, by nowe miejsca żłobkowe powstawały, zwłaszcza w gminach, w których do tej pory tego nie było. Jest wiele gmin, również takich symbolicznych jak Zakopane, chodzi w ogóle o cały powiat tatrzański, gdzie te miejsca żłobkowe powstają i będą powstawać. Natomiast odnośnie do konstrukcji świadczenia w ramach programu ˝Aktywny rodzic˝, jeżeli chodzi o rodziców, którzy decydują się na opiekę żłobkową, musimy dokonać weryfikacji tego, czy dziecko rzeczywiście jest w żłobku, czy żłobek jest prowadzony, czy dane są wprowadzane do rejestru. Odnośnie do świadczenia ˝aktywni rodzice w pracy˝ rodzice muszą być aktywni zawodowo. I to są te dwie główne różnice pomiędzy tymi świadczeniami w tym programie. Nie widzę tutaj tego zagrożenia. Jeżeli chodzi o żłobki, mówiłam już, że powstało ich 4 tys. w 2023 r. My stworzyliśmy 17 tys. w 2024 r. Panu posłowi Mosińskiemu chciałabym powiedzieć, że możemy w wielu aspektach się nie zgadzać, natomiast państwo kontynuowali zapoczątkowany przez nasz rząd, rząd Platformy i PSL-u, program ˝Maluch˝. Państwo go rozszerzyli, był program ˝Maluch+˝, a my teraz realizujemy program ˝Aktywny rodzic˝. Jakie są tego plusy? Zwiększyliśmy środki z 5,5 mld zł do 6,5 mld zł, żeby tworzyć nowe miejsca żłobkowe. Co zrobiliśmy w samym programie ˝Aktywny rodzic˝? Zwiększyliśmy wysokość dofinansowania z 36 tys. do 57 tys., by stworzyć jedno miejsce żłobkowe. To urealniło koszty, które podnoszą samorządowcy. I dopiero teraz zaczęły spływać do nas te wnioski, by te miejsca tworzyć. Przypomnę, że w 2020 r. tego naboru nie było, a środki, o których mówimy, te 6,5 mld, to są środki unijne. (Dzwonek)
Chciałabym jeszcze powiedzieć o dwóch rzeczach, pani marszałkini. One są bardzo ważne.
Wicemarszałek Monika Wielichowska:
Bardzo proszę.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Aleksandra Gajewska:
Chciałabym państwu powiedzieć, że dzięki programowi ˝Aktywny rodzic˝, dzięki tej sztandarowej obietnicy Donalda Tuska, którą mamy przyjemność realizować, w tej chwili jest 97% żłobków publicznych i opieka w nich jest darmowa. Doszło do zmiany finansowania. I tak trzeba było to zmienić. Do tej pory koszty za opiekę wczesnodziecięcą ciążyły na rodzicach. Było to wspierane przez samorządy. My powiedzieliśmy jasno: to jest dla nas priorytet. Chcemy, żeby dzieci mogły rozwijać się w gronie rówieśników pod okiem fachowo wyspecjalizowanych opiekunek, o których rozwój również dbamy, tak by stworzyć dobre warunki, jednocześnie wprowadzając dodatkowe, jednolite standardy jakości. Urealniliśmy wartość tego dofinansowania. Z perspektywy rodzica, bardzo bym chciała, żeby to wybrzmiało, opłaty za opiekę żłobkową spadły, ich wysokość jest po prostu niższa.
I jeszcze jedna rzecz, bo pojawiało się to wielokrotnie, pomimo mojej deklaracji, w pytaniach posłów Prawa i Sprawiedliwości. Straszyliście państwo w kampanii, że program 500+ będzie likwidowany albo będzie zmieniany, a od 1 stycznia bez żadnych problemów, bez żadnych ograniczeń i opóźnień świadczenie jest wypłacane w nowej, wyższej kwocie 800 zł. (Poruszenie na sali, dzwonek)
(Głos z sali: Ale jest ustawa.)
(Głos z sali: My to uchwaliliśmy.)
Jako ministra rządu Donalda Tuska chcę w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, bo państwo cały czas próbują zakłamywać tę rzeczywistość...
(Głos z sali: Pani to robi.)
...może dlatego odsunięto państwa od rządów, że program 800+ jest stałym, wieloletnim elementem budżetów domowych polskich rodzin, dlatego będzie kontynuowany...
(Głos z sali: Do lipca.)
...w kolejnych latach na takich samych zasadach jak obecnie. I tu pokrzykujący pan poseł kłamie. Środki na realizację tego programu są zabezpieczone w budżecie na ten rok. Bardzo serdecznie dziękuję. (Oklaski)
Przebieg posiedzenia