10. kadencja, 27. posiedzenie, 3. dzień (24-01-2025)
Oświadczenia.
Poseł Barbara Bartuś (tekst niewygłoszony):
Oświadczenie w 100. rocznicę przyjęcia przez Radę Ministrów uchwały o budowie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie
Szanowny Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Dokładnie 100 lat temu, 24 stycznia 1925 r. na wniosek ministra spraw wojskowych gen. Władysława Sikorskiego Rada Ministrów uchwaliła budowę Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie.
Na pomysł upamiętnienia poległych za ojczyznę bezimiennych bohaterów wpadł Francuz Fryderyk Simon. 11 listopada 1920 r. szczątki żołnierzy walczących w I wojnie światowej spoczęły pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu. Wkrótce w ślady Francji poszły inne kraje.
W odrodzonej Polsce bezimienni bohaterowie musieli na upamiętnienie czekać dłużej. Jednak gdy 2 grudnia 1924 r. u stóp pomnika księcia Józefa Poniatowskiego na placu Saskim ktoś położył w nocy tablicę z napisem: ˝Nieznanemu żołnierzowi poległemu za Ojczyznę˝, a następnie w tym samym miejscu pojawił się płonący znicz, prace nad budową grobu przyspieszyły.
Na lokalizację mauzoleum wyznaczono arkady Pałacu Saskiego, w którym mieściła się wówczas siedziba Sztabu Generalnego oraz inne instytucje wojskowe. Już w ciągu kilku miesięcy od decyzji, 2 listopada 1925 r. odbyła się wielka uroczystość złożenia w Grobie Nieznanego Żołnierza prochów niezidentyfikowanego żołnierza z cmentarza Obrońców Lwowa. Pole bitwy, z którego ekshumowano zwłoki, wskazano drogą losowania spośród piętnastu zaproponowanych przez władze wojskowe.
W centrum pomnika, umieszczonego w trzech środkowych arkadach Pałacu Saskiego, znalazła się płyta z szarego kamienia z napisem: ˝Tu leży żołnierz polski poległy za Ojczyznę˝. Przy pomniku-grobie zapłonęły znicze i zaciągnięto wartę. W uroczystościach odsłonięcia wzięły udział tłumy warszawiaków.
Podczas niemieckiej okupacji pomnik stał się ważnym dla warszawiaków miejscem, gdzie z narażeniem życia składano kwiaty dla uczczenia świąt narodowych.
Po upadku powstania warszawskiego, 28 grudnia 1944 r., tuż przed wycofaniem się ze zrujnowanej Warszawy Niemcy wysadzili Pałac Saski w powietrze. Kolumnada nad grobem runęła w całości, zawaliło się również sklepienie arkad, przysypując płytę nagrobną gruzem. Jednak fragment grobu ocalał.
Po wojnie władze w Polsce nakazały stworzenie projektu odbudowy Grobu Nieznanego Żołnierza. Odbudową zajął się architekt Zygmunt Stępiński. Jego koncepcja polegała na odnowieniu trzech środkowych arkad Pałacu Saskiego połączonych sklepieniem. W przestrzeniach pomiędzy kolumnami znalazły się ozdobne kraty z motywem orła, bez korony, oraz Krzyżami: Virtuti Militari, Grunwaldu i Walecznych. Na grób położono nową płytę, nie umieszczono jednak tablic upamiętniających chwałę polskiego oręża z lat 1918-1920, ale wmurowano nowe, z nazwami miejsc walk Polaków z faszyzmem i hitleryzmem z lat 1936-1945. Stojące wcześniej znicze zastąpiono wazami z ziemią z 24 pól bitewnych II wojny światowej.
Ponowne odsłonięcie Grobu Nieznanego Żołnierza odbyło się 8 maja 1946 r. z udziałem przedstawicieli władz. Przy pomniku wprowadzono stałą wartę, organizowano także apele poległych w rocznice zakończenia II wojny światowej.
W 1964 r. przeprowadzono restaurację grobu, wymieniając płytę nagrobną i posadzkę, montując oświetlenie i na nowo tynkując. 1 lipca 1965 r. pomnik uznano za zabytek. Podczas następnych prac renowacyjnych, w 1973 r., fragmenty z piaskowca zastąpiono szarym granitem.
W 1979 r. w czasie pierwszej pielgrzymki do ojczyzny grób odwiedził papież Jan Paweł II. W 1989 r. złożono tam ziemię z Katynia. W roku kolejnym demokratyczne już władze zleciły przywrócenie przedwojennych tablic i dodanie nowych. Pierwsze z nich powróciły w Narodowe Święto Niepodległości w 1990 r., a podczas obchodów 200-lecia Konstytucji 3 maja w 1991 r. umieszczono 14 nowych tablic z nazwami pól bitew z lat 972-1683, 1768-1921 i 1939-1945. W sumie jest ich obecnie 18.
Wartę honorową przy grobie pełnią całodobowo żołnierze z Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego, płonie przy nim również wieczny znicz. To najważniejsze miejsce pamięci narodowej w Polsce upamiętnia wszystkich bezimiennych bohaterów, którzy złożyli swoje życie w ofierze w walce o wolność i niepodległość ojczyzny.
Poza rekonstrukcją Grobu Nieznanego Żołnierza bezpośrednio po wojnie pojawiały się też plany odbudowy samego Pałacu Saskiego, ale nie weszły one nawet w fazę projektowania. Za sprawą ówczesnego prezydenta Warszawy pana prof. Lecha Kaczyńskiego temat odbudowy Pałacu Saskiego w latach 2004-2006 odżył na nowo. Pierwszy przetarg na budowę rozpisano już w 2004 r. Później tę myśl odbudowy pałacu pan prezydent Lech Kaczyński kontynuował jako głowa państwa. Niestety zginął nad Smoleńskiem 10 kwietnia 2010 r.
W 2018 r. ideę odbudowy Pałacu Saskiego i sąsiadującego Pałacu Brühla poparł mazowiecki wojewódzki konserwator zabytków prof. Jakub Lewicki. 11 listopada 2018 r. prezydent RP Andrzej Duda zainaugurował odbudowę Pałacu Saskiego, ogłaszając podczas obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości deklarację o restytucji Pałacu Saskiego jako trwałego pomnika niepodległości oraz symbolu ciągłości państwowej. Szkoda, że odbudowie Pałacu Saskiego niechętne są obecne władze samorządowe Warszawy i realizacja tego projektu jest tak hamowana.
Przebieg posiedzenia