10. kadencja, 32. posiedzenie, 3. dzień (04-04-2025)

24. punkt porządku dziennego:

Informacja Rady Ministrów o sytuacji osób starszych w Polsce za 2023 r. wraz ze stanowiskiem Komisji Polityki Senioralnej oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druki nr 938 i 946).

Minister do Spraw Polityki Senioralnej Marzena Okła-Drewnowicz:

    Pani Marszałku! Wysoka Izbo! Mam dzisiaj przyjemność przedstawić informację Rady Ministrów o sytuacji osób starszych. Ta informacja jest przygotowywana w oparciu o ustawę o osobach starszych, która była przyjęta w 2015 r. Tak się składa, że owszem, ja dzisiaj prezentuję tę informację, ale należy pamiętać, że jest ona przygotowana za 2023 r. Dane do tej informacji były jeszcze zbierane w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, natomiast minister do spraw polityki senioralnej jedynie je scalił, tak aby te dane, te informacje zostały dzisiaj Wysokiej Izbie przedstawione. Oczywiście oprócz danych, które są wymagane w ustawie o osobach starszych, na końcu zaprezentuję też rekomendacje, które w ocenie naszej, w ocenie mojej są szczególnie ważne jako kierunki, wręcz kierunkowskazy dotyczące tego, jak powinna wyglądać polityka senioralna w Polsce.

    Szanowni Państwo! Jak wyglądało to w roku 2023? Otóż liczba ludności Polski wynosiła 37,6 mln. W tym blisko 9,9 mln stanowiły osoby w wieku 60 lat i więcej, co stanowiło 26,3% ogółu społeczeństwa. 64% osób starszych zamieszkiwało miasta, a 36% mieszkało na obszarach wiejskich. W 2023 r. kobiety stanowiły 58% populacji Polski, czyli 58% to kobiety, 42% to mężczyźni. Dla ludności Polski wskaźnik feminizacji wyniósł 107. Jeśli chodzi o udział osób w wieku 60 lat i więcej w populacji województw, to należy zwrócić uwagę na to, że ten udział największy jest w województwie świętokrzyskim i województwie łódzkim. Najmniejszy udział osób w wieku 60 lat i więcej w populacji województwa w stosunku do udziału tych osób w populacji w innych województwach jest np. w województwach małopolskim, mazowieckim, pomorskim czy też wielkopolskim, ale i tak stanowi on ponad 24%. Jeśli chodzi o dalsze trwanie życia, w 2023 r. kobiety osiągające wiek 60 lat miały przed sobą średnio 24,4 lata dalszego życia, natomiast mężczyźni - mniej: średnio 19,6 lat życia.

    W 2023 r. liczba zgonów osób w wieku 60 lat i więcej przypadająca na 1 tys. osób w tym wieku wyniosła 36. To spadek w stosunku do roku poprzedniego o 3,8. Najczęstszą przyczyną zgonów osób starszych były choroby układu krążenia, które odpowiadały za 38,9% z nich. Natomiast jeśli chodzi o wskaźnik obciążenia demograficznego, w 2023 r. na 100 osób w wieku 15-64 lata przypadało 39 osób w wieku 65 lat i więcej. Największy wskaźnik obciążenia demograficznego znowu mamy w województwie świętokrzyskim i łódzkim.

    Jeśli chodzi o sytuację ekonomiczną i mieszkaniową, gospodarstwa domowe wyłącznie z osobami w wieku 60 lat i więcej utrzymują się przede wszystkim z emerytur lub rent. W 2023 r. stanowiły one 81,5% ich dochodów. Przeciętna emerytura wynosiła 3389 zł. Wśród osób w wieku 60 lat i więcej pobierających emerytury z ZUS ponad 60,8% stanowiły kobiety. Co istotne, jak myślę, w miastach gospodarstwa domowe wyłącznie z osobami w wieku 60 lat i więcej miały dochody o 16,4% wyższe niż gospodarstwa na wsi, ale ich wydatki były też wyższe - o 14,8%. Ponad 60% gospodarstw domowych składających się wyłącznie z osób w wieku 60 lat i więcej mieszkały przeważnie w budynkach wielorodzinnych.

    Wsparcie z systemu pomocy społecznej. W 2023 r. pomocą społeczną objętych było blisko 870 tys. rodzin, w tym prawie 200 tys. rodzin emerytów i rencistów. 109 tys. osób skorzystało z usług opiekuńczych, 5 tys. - ze specjalistycznych usług opiekuńczych, a 15 tys. osób otrzymało świadczenie w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. 612 gmin uczestniczyło w programie ˝Opieka 75+˝. Usługami na łączną kwotę 37,4 mln zł objęto 12 tys. osób.

    Jeśli chodzi o ośrodki wsparcia, to na tej kwestii chciałabym się chwilę zatrzymać, bo ona nam będzie pokazywała, jak wiele musimy przygotować w zakresie opieki długoterminowej.

    Co do ośrodków wsparcia, do których zaliczamy m.in. domy pomocy społecznej, to ich liczba to 821, przy czym miejsc jest 80 066, a obłożenie to 97%. A więc w domach pomocy społecznej, oczywiście nie we wszystkich, ale średnio, mamy też miejsca puste. Środowiskowych domów samopomocy jest 869, a ich obłożenie to 110%. Widać, że są bardzo potrzebne, bo tak naprawdę osób w nich przebywających jest więcej niż formalnie miejsc. Podobnie sytuacja wygląda w ośrodkach wsparcia. Ich liczba to 2654, a obłożenie to aż 124%, ale z pewnością to zapotrzebowanie jest jeszcze większe. A więc środowiskowe formy, takie jak ośrodki wsparcia czy środowiskowe domy samopomocy, jak widać, mają większe obłożenie niż formalna liczba miejsc. Z pewnością jest to kierunek, który trzeba rozwijać.

    Tak wygląda wsparcie instytucjonalne, jeśli chodzi o system pomocy społecznej, ale warto też powiedzieć o wsparciu instytucjonalnym, jeśli chodzi o zdrowie, o sytuację zdrowotną osób starszych. W 2023 r. lekarze udzielili osobom starszym ponad 108 mln porad w ramach ambulatoryjnej opieki zdrowotnej, ponad 63 mln porad w podstawowej opiece zdrowotnej, ponad 39 mln porad lekarskich w opiece specjalistycznej i ponad 5 mln porad stomatologicznych. Warto zwrócić uwagę na placówki całodobowe, czyli na zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze i zakłady opiekuńczo-lecznicze. Tu czas oczekiwania czy też liczba oczekujących pokazują, jakie to jest olbrzymie wyzwanie. Pokazuje wielkie zapotrzebowanie na wsparcie w zakresie opieki długoterminowej. I tak, szanowni państwo, jeśli chodzi o zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, liczba oczekujących to ponad 3 tys. osób. Natomiast jeśli chodzi o zakłady opiekuńczo-lecznicze, to liczba oczekujących wynosi 12 tys. osób. Łącznie to 15 tys. osób. Przeciętny czas oczekiwania na przyjęcie do zakładu pielęgnacyjno-opiekuńczego to 84 dni, a do ZOL-u - 90 dni. Zakładów opiekuńczo-leczniczych mamy 466, a zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych - 59.

    Wrócę do kwestii aktywizacyjnych, związanych choćby z rynkiem pracy czy kompetencjami cyfrowymi. Wiemy, że aktywizacja osób starszych, zamieszkujących albo miasto, albo wieś, jest uzależniona tak naprawdę od dostępności konkretnych form, które organizują taką aktywność. Wiemy, że w miastach osoby starsze przede wszystkim angażują się w działalność uniwersytetów trzeciego wieku czy w wolontariat. Mieszkańcy wsi decydują się na członkostwo np. w kołach gospodyń wiejskich czy w zespołach ludowych. Jeśli chodzi o rynek pracy, to osoby aktywne zawodowo w wieku od 60 do 89 lat stanowiły 8,1% ogółu aktywnych zawodowo osób w wieku od 15. do 89. roku życia. Natomiast współczynnik aktywności zawodowej w tej grupie wyniósł 15,4%. Jeśli zaś chodzi o kompetencje cyfrowe, to w 2023 r. z Internetu korzystało 62% osób w wieku od 60. do 74. roku życia wobec 61% w roku poprzednim. Ale jedynie, szanowni państwo, 15,4% osób w wieku od 60. do 74. roku życia posiadało przynajmniej podstawowe kompetencje cyfrowe.

    Oczywiście pełne dane, cała informacja są w dokumencie przedstawionym Wysokiemu Sejmowi. W tym wystąpieniu przedstawiłam tylko te, które wydają się najistotniejsze. Ale to, co najważniejsze, co podkreśliłam na początku, to jaka droga jest dalej. Jakie są rekomendacje, jakie kierunki. W ocenie Rady Ministrów, w mojej ocenie to, co dziś jest najważniejsze i co wynika z danych, to przede wszystkim rozwój usług w ramach opieki długoterminowej ze szczególnym uwzględnieniem usług w miejscu zamieszkania. Wiemy, że im więcej wsparcia, im więcej pomocy, im większa skala interwencji w domu, w mieszkaniu, tym mniejsze koszty psychospołeczne dla człowieka i mniejsze koszty dla budżetu. To po pierwsze. Po drugie, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu poprzez stworzenie warunków do włączania większej liczby osób starszych w aktywności społeczne. To, co państwu pokazywałam i przedstawiałam w oparciu o te dane, czyli obciążenie ośrodków wsparcia, jasno wskazuje na to, jak bardzo potrzebne są miejsca do tej aktywizacji społecznej w miejscu zamieszkania. Chodzi o placówki dzienne, takie jak dzienne domy pobytu czy kluby seniora. Tam to obłożenie jest największe i jest też największa potrzeba.

    W sytuacji, w której widzimy, że liczba osób starszych będzie coraz większa, a liczba osób w wieku produkcyjnym - coraz mniejsza, bardzo ważne są solidarność i integracja międzypokoleniowa. Nie wyobrażam sobie, żeby w tych rekomendacjach nie zwrócić szczególnej uwagi na wsparcie integracji wewnątrz- i międzypokoleniowej w ramach organizacji i promocji działań społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem lokalnego potencjału. Kolejne kwestie - aktywizacja starszych pracowników, tak by zgodnie ze swoimi potrzebami jak najdłużej mogli uczestniczyć w życiu społecznym i zawodowym i oczywiście zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu. Wiemy, że w dobie powszechnej cyfryzacji seniorzy potrzebują uczestniczyć w życiu społecznym, posiadając umiejętności korzystania z tychże dobrodziejstw, ale oczywiście w sposób bezpieczny.

    Dlatego, biorąc pod uwagę te rekomendacje, chciałabym na koniec zwrócić uwagę na takie kamienie węgielne, które zostały położone pod każdą tak naprawdę z tych rekomendacji. W ciągu tego ostatniego roku udało nam się przygotować projekt ustawy o bonie senioralnym na opiekę dla rodzin aktywnych zawodowo, który w tej chwili jest po konsultacjach, po uwagach, który teraz przechodzi do następnej ścieżki procedowania rządowego, tak by usługi wsparcia w miejscu zamieszkania mogły rzeczywiście zaistnieć na szerszą skalę, żeby też odciążyć pracujące rodziny. Ale żeby to zrobić, potrzebni są opiekunowie. Stąd przygotowujemy się dzisiaj do organizacji szkoleń dla potencjalnych opiekunów.

    Powiedziałam o tej integracji międzypokoleniowej i o wykluczeniu cyfrowym. Szanowni państwo, z wielką przyjemnością mogę dziś powiedzieć, że w tym krótkim czasie udało nam się wspólnie z Ministerstwem Edukacji Narodowej, z Ministerstwem Cyfryzacji przygotować pilotaż: szkoła międzypokoleniowa. Wzięło w niej udział 1600 szkół z całej Polski, po kilkadziesiąt z każdego województwa. Najlepsze będą nagrodzone, będą wyposażone w sale (Dzwonek) multimedialne.

    Panie marszałku, jeszcze minutka.

    Wicemarszałek Krzysztof Bosak:

    Proszę kontynuować.

    Minister do Spraw Polityki Senioralnej Marzena Okła-Drewnowicz:

    Pilotaż polegał na tym, że to uczniowie przekazywali swoje umiejętności, kompetencje cyfrowe osobom starszym, a osoby starsze swoje doświadczenie życiowe, umiejętności życiowe. W tym jednym projekcie mamy tak naprawdę dwa cele: jeden to przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu, a drugi to solidarność międzypokoleniowa. W sytuacji kiedy zanikają albo są dość osłabione więzi rodzinne, wielką wartością jest budowanie tych więzi społecznych.

    Wracam do opieki długoterminowej, bo nie mogę o tym nie wspomnieć. Do końca roku jesteśmy zobowiązani do przygotowania, do zrealizowania kamienia milowego, który mówi o koordynacji opieki długoterminowej. Mówi o przygotowaniu ram jakości, standardów, definicji opieki długoterminowej. Ten kamień milowy realizujemy zgodnie z KPO. Jesteśmy w trakcie uzgodnień międzyresortowych, tak żeby rzeczywiście do końca roku dać fundament, kolejny kamień milowy, tym razem pod opiekę długoterminową, rozumianą jako skoordynowanie dwóch systemów: ochrony zdrowia i pomocy społecznej, tak żeby ta forma pomocy była optymalna dla człowieka, który tej pomocy najbardziej potrzebuje. Bardzo dziękuję. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia