10. kadencja, 34. posiedzenie, 1. dzień (07-05-2025)

5. punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Polityki Społecznej i Rodziny o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (druki nr 1172 i 1195).

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Sebastian Gajewski:

    Pani Marszałek! Panie Posłanki! Panowie Posłowie! Śmierć drugiego człowieka, osoby bliskiej to zawsze tragedia, moment smutku, rozpaczy, niezgody na rzeczywistość. Zawsze to moment trudny. Trudny także dlatego, że wymaga, by w emocjach znaleźć siłę, by pożegnać osobę zmarłą, zorganizować godny pochówek, załatwić wszystkie związane z tym sprawy. To wyzwanie ma oblicze nie tylko emocjonalne, ale także ekonomiczne, bo pożegnanie osoby bliskiej to koszty, i to koszty niemałe. Pogrzeb, stypa, nagrobek - to słowa i smutne, i takie, które zobaczymy na rachunkach, fakturach, w przelewach. W chwili śmierci naszych bliskich wspierają nas członkowie rodziny, przyjaciele, współpracownicy. Muszą nas wspierać także państwo i samorząd, bo nigdy nie można pozwolić na to, aby śmierć bliskiej osoby, ten dramat osobisty, stała się trudną do pokonania trudnością ekonomiczną, za której sprawą musimy poważnie i nagle nadwyrężyć domowy budżet, a nawet sięgać po chwilówki czy organizować zbiórki. Dlatego po latach podwyższamy wreszcie kwotę zasiłku pogrzebowego, wprowadzamy mechanizm jej waloryzacji i zmieniamy podejście do zasiłków celowych z pomocy społecznej na pokrycie kosztów pogrzebu.

    Tę ostatnią zmianę wprowadzamy, bo jesteśmy przekonani, że pomocy w pokryciu kosztów pogrzebu potrzebuje także wspomniana przez panią posłankę Alicję Łepkowską-Gołaś pracująca na umowę o dzieło matka małego dziecka, które umiera, a po którym dzisiaj w tej sytuacji nie przysługuje zasiłek pogrzebowy, czy wdowa, która przed pochówkiem swojego męża, który wprawdzie może sfinansować z zasiłku pogrzebowego, musi najpierw sprowadzić jego ciało z zagranicy, a to jest już naprawdę znaczny wydatek. Tu odpowiadam na pytanie pana posła Tadeusza Tomaszewskiego: tak, w przypadku, w którym osoba bliska otrzyma zasiłek pogrzebowy po osobie zmarłej i będzie musiała sprowadzić jej ciało z zagranicy, będzie mogła obok zasiłku pogrzebowego np. z ZUS-u ubiegać się także o zasiłek celowy z pomocy społecznej. Te świadczenia w tym przypadku się nie wykluczają.

    Powiedziałem, że te zmiany wprowadzamy wreszcie, bo taki projekt ustawy już w 2020 r. złożyli posłowie i posłanki Lewicy, pan poseł Arkadiusz Iwaniak. Wówczas wnioskodawcy dowiedzieli się od rządu Mateusza Morawieckiego, że zasiłku pogrzebowego nie trzeba podnosić, bo taka zmiana, tu cytat ze stanowiska rządu, niewątpliwie nie służy realizacji takich celów jak pomoc osobom o najniższych dochodach. Na szczęście w koalicji 15 października mamy inne zdanie. Dlatego dziękuję wszystkim paniom posłankom i panom posłom za pytania, bo projekt i sprawa są ważne. Dziękuję także za głosy poparcia i deklarację prac nad tym projektem ze strony opozycji.

    W dyskusji padło szereg pytań. Po pierwsze, grupa pytań dotyczyła waloryzacji, skonstruowanego w projekcie ustawy wskaźnika waloryzacji zasiłku pogrzebowego. O to pytali pan poseł Szopiński, pani poseł Leniart, pani poseł Maja Nowak, pan poseł Sachajko, pani poseł Czechak, wspomniała o tym również pani poseł Borys-Szopa w swoim wystąpieniu. Dlaczego mamy taki wskaźnik waloryzacji, a nie taki sposób ustalania zasiłku pogrzebowego jak do 2011 r.? Dlatego że wówczas ustalano wysokość zasiłku pogrzebowego w powiązaniu z wysokością przeciętnego wynagrodzenia. To nie jest rozwiązanie właściwe, dlatego że z wysokością przeciętnego wynagrodzenia możemy wiązać waloryzację świadczeń emerytalno-rentowych, które mają na celu zastąpienie wynagrodzenia za pracę, a zatem emerytury czy renty. Zasiłek pogrzebowy nie służy zastąpieniu wynagrodzenia za pracę. On służy zapewnieniu możliwości nabycia pewnych towarów, pewnych usług. W związku z tym ten wskaźnik waloryzacji powinien w naszej ocenie referować do inflacji ogólnej. Celem waloryzacji zasiłku pogrzebowego jest wyłącznie zapewnienie utrzymania siły nabywczej tego świadczenia, nie zaś zastępowanie wynagrodzenia za pracę. Stąd taka konstrukcja.

    Padały pytania, dlaczego ta waloryzacja nie będzie co roku. Ano dlatego, że chcieliśmy pogodzić dążenie do zapewnienia zachowania siły nabywczej zasiłku pogrzebowego z wolą ograniczenia zjawiska automatycznego wzrostu cen usług pogrzebowych wskutek corocznej waloryzacji. Dlatego ograniczamy tę waloryzację wyłącznie do lat następujących po latach, w których inflacja będzie wyższa niż 105%, a zatem wtedy, kiedy rzeczywiście będzie ona mocno odczuwalna czy mocniej odczuwalna w portfelach obywateli i obywatelek.

    Czy analizowaliśmy inne warianty, pytał pan poseł Szopiński. Oczywiście tak. Było to jedno z największych wyzwań przy tym projekcie, znaleźć taki wariant waloryzacji zasiłku pogrzebowego, który nie spowoduje właśnie tego zjawiska corocznego podwyższania cen usług pogrzebowych, a jednocześnie zapewni siłę nabywczą tego świadczenia. Liczymy na to, i będziemy to na pewno bacznie obserwować my i Zakład Ubezpieczeń Społecznych, że ten mechanizm pozwoli osiągnąć te dwa cele.

    Szereg pytań dotyczyło zasiłku celowego i te pytania mnie cieszą, dlatego że są to nowe rozwiązania. Dzisiaj wprawdzie zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy mogą być przyznane na pokrycie kosztów pogrzebu, ale ze względu na to, że zasiłek celowy na pokrycie kosztów pogrzebu przysługuje z kryterium dochodowym, a z kolei specjalny zasiłek celowy przysługuje w kwocie kryterium dochodowego, to realnie te świadczenia bardzo rzadko są przyznawane na pokrycie kosztów pogrzebu. To jest ok. 200-300 przypadków rocznie w całej Polsce, a zatem bardzo, bardzo mało.

    Pan poseł Tumanowicz pytał, dlaczego uznanie administracyjne. Wszystkie zasiłki celowe i specjalne zasiłki celowe ujęte w ustawie o pomocy społecznej mają charakter uznaniowy. Uznanie administracyjne nie oznacza dowolności. Odmowa w ramach uznania wymaga szczegółowego uzasadnienia z odwołaniem do przepisów ustawy, a także wartości, które organ administracji publicznej, korzystając z tego uznania, chce chronić. Tu nie chodzi o dowolność. Tu chodzi o wyeliminowanie takich przypadków, gdy przy całokształcie sytuacji, w której znajduje się osoba ubiegająca się o to świadczenie, pracownik socjalny - oni mają wspaniałe doświadczenie - wie, że ta osoba jest w stanie z takich czy innych źródeł sfinansować koszty pogrzebu. Stąd to uznanie. Jest to sprawdzona technika, od lat obowiązująca w ustawie o pomocy społecznej.

    Pani posłanka Maja Nowak zwraca uwagę na to, że przesłanki dotyczące zasiłku celowego na pokrycie nadzwyczajnych, trudnych do przewidzenia kosztów pogrzebu są określone zbyt ogólnie. One celowo są określone ogólnie, za pomocą pojęć niedookreślonych, dlatego że życie przynosi zbyt wiele indywidualnych, złożonych, czasami trudnych do przewidzenia historii, żeby zamknąć je w bardzo wyraźnych i jednoznacznych przesłankach.

    Zgadzam się z panem posłem Józefaciukiem, i dziękuję za tę uwagę, że potrzeba tu... Może nie wytycznych, ponieważ są to zadania własne jednostek samorządu terytorialnego, więc wiążących wytycznych i poleceń nie możemy wydać, ale jest tu pole do rekomendacji. Już zaplanowałem spotkania z dyrektorami wydziałów pomocy społecznej w urzędach wojewódzkich, którym przedstawimy nasze rekomendacje. Oni będą je przekazywać dalej, do ośrodków pomocy społecznej. Na pewno to ujednolicenie w formie takiego miękkiego oddziaływania jest czymś potrzebnym.

    Pan poseł Tomaszewski pytał o kwestie związane z refundacją gminom środków wydawanych na te zasiłki celowe. Te zasiłki celowe są przyznawane w ramach zadań własnych jednostki samorządu terytorialnego, w związku z czym wydatki z nimi związane powinny być pokryte ze środków własnych gmin. Nie przewidujemy tutaj jakichś dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego.

    Pojawiło się szereg pytań dotyczących wysokości zasiłku pogrzebowego. Pani poseł Czechak pytała, skąd ta kwota. Kwota 7 tys. pozwala na pokrycie kosztów skromnego pogrzebu w znaczeniu wąskim, czyli w znaczeniu, które przyjmuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Chodzi o pewne uzasadnione obyczajami, tradycją czynności zmierzające do pożegnania osoby zmarłej - do momentu złożenia ciała do grobu. W świetle analizy ekonomicznej, która paniom posłankom i panom posłom została przedłożona razem z drukiem sejmowym, wynika, że przy takim rozumieniu kosztów pogrzebu te 7 tys. na pogrzeb, bardzo skromny, ale jednak, starczy. Taki właśnie był nasz cel, żeby tę możliwość zapewnić.

    Pani poseł Baluch zwróciła uwagę na to, że być może ta kwota nie starczy na pokrycie kosztów pogrzebu w całości. Pamiętajmy, że o tym, jak wygląda pogrzeb, decydują zwyczaje w danym środowisku, decyduje wola osób bliskich. Oczywiście, zgadzam się, pewnie na pokrycie kosztów wielu pogrzebów, tak jak wyobrażają je sobie osoby bliskie, to nie starczy, ale naszym celem było zapewnienie, że koszty skromnego pogrzebu będzie można pokryć z kwoty zasiłku pogrzebowego. W znaczeniu wąskim, czyli takim, jakie przyjmuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych, czyli bez nagrobka, bez stypy, bez tych innych elementów, w świetle tych analiz ekonomicznych na skromny pochówek powinno wystarczyć.

    (Głos z sali: W Warszawie?)

    Pojawiły się też pytania dotyczące wysokości zasiłku celowego z pomocy społecznej. Chcę powiedzieć, że po pierwsze, te zasiłki będą przysługiwać bez kryterium dochodowego. Po drugie, ustawa, jak to ma miejsce w przypadku zasiłków celowych, nie określa wysokości czy maksymalnej wysokości tego świadczenia. Jego wysokość jest ograniczona z jednej strony granicami tzw. potrzeby bytowej, czyli tego, co uzasadnia przyznanie zasiłku celowego, a z drugiej strony - oczywiście możliwościami, którymi dysponuje dana gmina i ośrodek pomocy.

    W trakcie dyskusji padło też kilka ważnych pytań, które wykraczają poza te trzy wątki. Pani poseł Karolewska zadała ważne pytanie o to, czy nie mamy obawy o wzrost cen usług pogrzebowych. Odpowiem w taki sposób: w 2011 r., kiedy zmieniono sposób obliczania zasiłku pogrzebowego, a tym samym obniżono ten zasiłek pogrzebowy, ta obniżka nie spowodowała obniżki cen usług pogrzebowych. Jednocześnie obecnie mamy sytuację, w której ceny usług pogrzebowych już zupełnie oderwały się od wysokości zasiłku pogrzebowego. Za 4 tys. zł nie da się sfinansować żadnego pogrzebu. Z tego powodu nie spodziewamy się tego wzrostu, a mechanizmy, które mają zapobiegać corocznemu podnoszeniu cen usług pogrzebowych, przewidzieliśmy, konstruując mechanizm waloryzacji, o czym już państwu opowiedziałem.

    Jeszcze jedno pytanie. To było pytanie, uwaga, pani poseł, minister Bożeny Borys-Szopy. Skoro jest tak świetna sytuacja funduszu rentowego - ona rzeczywiście jest bardzo dobra, jest systemowa nadwyżka, 128%, wskaźnik pokrycia - to dlaczego zasiłek pogrzebowy nie jest wyższy? Ano dlatego, że jako rząd koalicji 15 października i ministerstwo rodziny mamy też inne ważne programy finansowane z funduszu rentowego w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Pamiętajmy, że renty rodzinne też są wypłacane z funduszu rentowego w FUS-ie. Mamy rentę wdowią, też masywny projekt. W związku z tym godzimy różne ambitne elementy naszego programu. Wydaje mi się, że robimy to z powodzeniem.

    Na koniec chciałbym podziękować za poprawkę zgłoszoną przez panią poseł Katarzynę Ueberhan i poinformować, że ministerstwo rodziny popiera tę poprawkę oraz wniosek pani poseł o nieodsyłanie projektu do komisji. Kwestia ta była już dyskutowana w trakcie jego szczegółowego rozpatrzenia na posiedzeniu komisji, w tym z udziałem Biura Legislacyjnego. Bardzo dziękuję. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia