10. kadencja, 36. posiedzenie, 3. dzień (11-06-2025)

Oświadczenia.

Poseł Grzegorz Lorek (tekst niewygłoszony):

    Stanisław Iszora (ur. 12 kwietnia 1838 r. w Cesarce, zm. 3 czerwca 1863 r. w Wilnie) - ksiądz katolicki, pierwsza ofiara terroru Michaiła Murawjowa na Litwie.

    Syn Stanisława, dziedzica majątku Cesarka pod Wiłkomierzem, i Marii Szantyr. Gimnazjum ukończył w Wilnie i wstąpił do rzymskokatolickiej akademii duchownej w Petersburgu, przeniesionej tam z Wilna w 1842 r. Był to jedyny na terenie zaboru rosyjskiego zakład kształcący duchownych rzymskokatolickich. Po wyświęceniu, w 1861 r. został wikarym w parafii Żołudek w powiecie lidzkim.

    Brał udział w pracach spiskowych organizatorów powstania styczniowego. Gdy 8 lutego do wsi przybyła partia powstańcza Ludwika Narbutta, odczytał z ambony manifest Rządu Narodowego, zachęcając do udziału w powstaniu, na co nie miał zgody nieobecnego proboszcza. Następnie, według jednej wersji zdarzeń, odszedł z tą partią jako jej kapelan, według drugiej, bardziej prawdopodobnej, w obawie przed represjami wyjechał do Wielkopolski. Na wieść o tym, że w wyniku denuncjacji przez kilku parafian proboszcz został aresztowany, 18 lutego Iszora oddał się w ręce policji w Lidzie i został osadzony w więzieniu w Wilnie.

    Sprawa procesu nie jest jasna. Najprawdopodobniej był sądzony dwukrotnie. W pierwszym procesie został skazany na 5 lat katorgi mimo amnestii przewidzianej dla tych, którzy dobrowolnie oddali się w ręce władz, a w drugim, odbytym już po mianowaniu Murawjowa generał-gubernatorem Litwy, co nastąpiło w dniu 1 maja 1863 r., w wyniku wniesionej przez niego rewizji sąd wojskowy skazał Iszorę na śmierć przez rozstrzelanie.

    Murawjow zatwierdził wyrok 28 maja, w 2 dni po swoim przyjeździe do Wilna. Wyrok wykonano 3 czerwca 1863 r. Murawjow tak pisze o tym w swoich pamiętnikach: ˝Pragnąc dowieść Polakom, że rząd ich się nie obawia, zająłem się niezwłocznie rozpatrzeniem wyroków na ważniejszych przestępców... Zacząłem od księży, jako głównych działaczy buntu; w ciągu tygodnia rozstrzelano dwóch księży˝ (drugim księdzem, straconym w Wilnie kilka dni później, był Rajmund Ziemacki).

    Po egzekucji, która odbyła się publicznie na placu Łukiskim w Wilnie, zwłoki Iszory zakopano w miejscu kaźni, jednak nocą mieszkańcy Wilna potajemnie wygrzebali ciało i pochowali je na Górze Zamkowej, a na miejscu tym gromadziły się liczne zastępy pobożnych. Poświęcona pamięci ks. Iszory tablica 4 czerwca 1933 r. została umieszczona w kościele św. Jakuba w Wilnie.

Przebieg posiedzenia