10. kadencja, 39. posiedzenie, 4. dzień (25-07-2025)
46. punkt porządku dziennego:
Pytania w sprawach bieżących.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Henryk Kiepura:
Szanowny Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Termin: mała szkoła jest terminem roboczym, co wynika z pogarszającej się z każdym rokiem sytuacji demograficznej. Od początku przejęcia sterów w Ministerstwie Edukacji Narodowej podejmujemy działania, które mają zapobiec temu problemowi i pomóc samorządom w odpowiednim kształtowaniu polityki oświatowej - szczególnie tym najmniejszym samorządom, które w pierwszej kolejności są dotknięte tym problemem.
Na początek podam kilka informacji, jak wygląda sytuacja w najmniejszych szkołach. Obecnie prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego szkoły podstawowe liczące nie więcej niż 96 uczniów stanowią 24,5% wszystkich samorządowych szkół podstawowych, przy czym najwyższy odsetek notowany jest w województwach: podkarpackim - 37,5%, lubelskim - 36,8%, warmińsko-mazurskim - 33,6% i podlaskim - 32,2%. Najmniejszy odsetek jest w województwie śląskim - niewiele ponad 11%. Jest to spowodowane niżem demograficznym. Główny Urząd Statystyczny prognozuje, że do 2030 r. nastąpi ponad 19-procentowy spadek liczby dzieci w wieku szkolnym, co oznacza, że sukcesywnie również będzie malała liczba uczniów szkół podstawowych i będzie zwiększało się prawdopodobieństwo wzrostu liczby małych szkół, szczególnie na terenach wiejskich. Dlatego też Ministerstwo Edukacji Narodowej zdecydowało się na wprowadzenie uzupełniających się wzajemnie różnego typu działań, których wspólnym celem jest wspieranie małych szkół. W tym miejscu wymienię trzy z nich. Pierwsze działanie to inicjatywa legislacyjna w zakresie projektu ustawy - Prawo oświatowe, która kilka dni temu została przekazana do konsultacji społecznych. Drugie to specjalne preferencje dla małych szkół w algorytmie podziału łącznej kwoty potrzeb oświatowych, a wcześniej części oświatowej subwencji ogólnej. Trzecie to program, o którym wspomniała pani poseł, program ministra edukacji ˝Mała szkoła˝, polegający na dofinansowaniu funkcjonowania najmniejszych szkół w naszym kraju.
15 lipca br. do uzgodnień międzyresortowych oraz konsultacji społecznych trafił projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw. Projekt ten zawiera szereg rozwiązań oczekiwanych przez jednostki samorządu terytorialnego mierzące się ze zmianami demograficznymi. Elastyczność proponowanych rozwiązań powoduje, że będą one stanowić alternatywę w stosunku do likwidacji małych szkół podstawowych. Z jednej strony da to gminom możliwość zagwarantowania młodszym dzieciom edukacji w klasach I-III w szkole znajdującej się jak najbliżej domu rodzinnego, np. w szkole filialnej, o czym dalej również będzie mowa, nawet w sytuacji bardzo niskiej liczby uczniów. Z drugiej strony pozwoli na zapewnienie uczniom klas IV-VIII odpowiedniej jakości edukacji w szkole zatrudniającej wysoko wykwalifikowanych nauczycieli, nauczających w dobrze wyposażonych pracowniach przedmiotowych. Proponowane rozwiązania są więc również korzystne dla grupy nauczycieli, którzy wskutek likwidacji gimnazjów obecnie są zatrudnieni w wielu szkołach na częściach etatów. Projekt ustawy daje także możliwość zaspokojenia potrzeb rodziców powracających na rynek pracy poprzez zapewnienie w budynku szkoły opieki żłobkowej oraz umożliwienie korzystania z wychowania przedszkolnego. Szkoła, oczywiście przy zachowaniu wszelkich zasad związanych z bezpieczeństwem uczniów, może być również miejscem realizacji polityki senioralnej czy uczenia się przez całe życie.
Finansowe wsparcie organów prowadzących szkoły podstawowe o małej liczbie uczniów zawsze było ważne dla Ministerstwa Edukacji Narodowej. Wystarczy wspomnieć, że w skali kraju wysokość dodatkowych środków w 2024 r. w ramach subwencji oświatowej, a w 2025 r. w ramach kwoty potrzeb oświatowych naliczonych za pomocą wagi dla małych szkół, wagi P4, wyniosła 800 mln zł więcej. Bardzo duże środki naliczane są dla uczniów szkół położonych na terenach wiejskich i w miastach do 5 tys. mieszkańców. W 2024 r. i 2025 r. tzw. wagą wiejską w ramach subwencji, a obecnie potrzeb oświatowych P1 i P2, naliczono łącznie 9,6 mld zł więcej. Dodatkowo w 2024 r. i 2025 r. dla dzieci objętych edukacją przedszkolną w placówkach zlokalizowanych na terenach wiejskich lub w miastach do 5 tys. mieszkańców naliczono dodatkową kwotę najpierw subwencji, a teraz potrzeb oświatowych w łącznej wysokości ok. 900 mln zł. W algorytmie podziału łącznej kwoty potrzeb oświatowych jest jeszcze rozwiązanie sprzyjające m.in. samorządom prowadzącym małe szkoły.
W ramach mechanizmu połączenia wskaźnika zamożności ustalonego na podstawie dochodów podatkowych i wskaźnika określającego wielkość szkoły dla dzieci i młodzieży dodatkowe środki otrzymują mniej zamożne samorządy z małymi szkołami. W subwencji i w potrzebach oświatowych na lata 2024-2025 waga w tym zakresie została zwiększona i naliczono środki większe o 2,5 mld zł. Łącznie w latach 2024-2025 w zakresie wspomnianych wag naliczono w subwencji oświatowej oraz w potrzebach oświatowych dodatkowe środki w wysokości 13,8 mld zł.
Należy także wspomnieć, że w projekcie rozporządzenia ministra edukacji w sprawie sposobu podziału łącznej kwoty potrzeb oświatowych między jednostki samorządu terytorialnego w 2026 r. zwiększono wartość wagi P3 - to waga uzależniona od zamożności jednostki samorządu terytorialnego - z wartości 0,4 do wartości 0,5, tj. o 25%. Celem tej zmiany jest dalsze wzmocnienie wsparcia szkół (Dzwonek) w zależności od zamożności samorządu i wielkości szkoły.
Wicemarszałek Piotr Zgorzelski:
Dziękuję bardzo, panie ministrze.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Henryk Kiepura:
Szacuje się, że zmiana spowoduje naliczenie wyższych środków w ramach potrzeb oświatowych w kwocie ok. 286 mld zł. Dziękuję.
Wicemarszałek Piotr Zgorzelski:
Umówiliśmy się wszyscy na dyscyplinę czasową, zatem pana ministra także to tutaj obowiązuje.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Henryk Kiepura:
Przepraszam.
Przebieg posiedzenia