10. kadencja, 39. posiedzenie, 4. dzień (25-07-2025)

56. punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2024 roku wraz z opinią Komisji do Spraw Kontroli Państwowej (druki nr 1405 i 1417).

Poseł Sprawozdawca Tomasz Kostuś:

    Szanowna Pani Marszałek! Panie Prezesie! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie z obrad Komisji do Spraw Kontroli Państwowej oraz jej opinię dotyczącą sprawozdania z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2024 r.

    25 czerwca 2025 r. marszałek Sejmu, zgodnie z art. 126 ust. 4 regulaminu Sejmu, skierował do komisji kontroli państwowej przedstawione przez prezesa Najwyższej Izby Kontroli sprawozdanie z działalności Izby w 2024 r., druk nr 1405, w celu zaopiniowania. Komisja otrzymała następnie opinię poszczególnych komisji sejmowych w sprawie sprawozdania z działalności NIK w 2024 r. w ich przedmiotowym zakresie działania. Ogółem do komisji wpłynęło 26 opinii: 21 opinii pozytywnych i 5 opinii negatywnych, w tej liczbie opinie Komisji do Spraw Energii, Klimatu i Aktywów Państwowych, Komisji Gospodarki i Rozwoju, Komisji Łączności z Polakami za Granicą, Komisji Polityki Senioralnej i Komisji Polityki Społecznej i Rodziny. W dwóch przypadkach podjęto próbę uzasadnienia opinii negatywnej.

    Na posiedzeniu w dniu 22 lipca 2025 r. Komisja do Spraw Kontroli Państwowej wysłuchała wystąpienia prezesa Najwyższej Izby Kontroli pana Mariana Banasia, który przedstawił szczegóły sprawozdania z działalności NIK w 2024 r., zatwierdzonego uchwałą Kolegium Najwyższej Izby Kontroli 10 czerwca br.

    NIK prowadzi działalność kontrolną w sposób ciągły. W sprawozdaniu zostały zaprezentowane najistotniejsze informacje o NIK. Przedstawiono inicjatywy strategiczne i jej działalność kontrolną. Potencjał kontrolny NIK wykorzystano w przeszło 80% na kontrole planowe, a w niespełna 20% przeznaczono na kontrole doraźne. NIK nie ograniczała się do diagnoz sytuacji i korekt stwierdzonych nieprawidłowości. Często formułowała wnioski systemowe i de lege ferenda, wskazując również rozwiązania prawne, korzystne dla państwa i społeczeństwa. Pokazano nie tylko efekty pracy NIK i wyniki ustaleń kontroli, ale przedstawiono również najważniejsze projekty podejmowane na rzecz rozwoju Izby, ze szczególnym uwzględnieniem jej potencjału kadrowego.

    Zaprezentowano także aktywność NIK na arenie krajowej i międzynarodowej, która spotyka się z wysokim uznaniem wśród instytucji międzynarodowych i partnerów zagranicznych. Dodam, że 24 czerwca br. przedmiotem obrad Komisji do Spraw Kontroli Państwowej była realizacja wykonania budżetu państwa w 2024 r. w części 07: Najwyższa Izba Kontroli i uzyskała pozytywną opinię komisji.

    Uchwalony przez Kolegium NIK plan pracy na 2024 r. przewidywał realizację 94 tematów kontroli planowych. W trakcie roku skreślono osiem tematów kontroli i wprowadzono dwa nowe tematy. Zmiany te spowodowane były zleceniem przez marszałka Sejmu przeprowadzenia kontroli dotyczącej finansowania kościołów i innych związków wyznaniowych ze środków publicznych oraz zleceniem przez Sejm przeprowadzenia kontroli dotyczącej działalności Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w zakresie realizacji przez nią konstytucyjnych i ustawowych obowiązków. Wszystkie tematy przewidziane planem pracy na 2024 r. zostały zrealizowane.

    Zwyczajowo już Izba przeprowadziła analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2024 r. po kontroli wykonania budżetu państwa za 2023 r. Najwyższa Izba Kontroli wydała opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów w formie opisowej, negatywnie oceniając zmiany zachodzące od 2020 r. w systemie finansów publicznych. Gospodarka finansowa państwa była w 2023 r. w dalszym ciągu prowadzona w znacznej części poza budżetem państwa, z pominięciem rygorów właściwych dla tego budżetu. Finansowanie istotnej części zadań publicznych odbywało się nie tylko poza ustawą budżetową, ale nawet poza sektorem finansów publicznych. W konsekwencji ustawa budżetowa nie obejmowała istotnych operacji finansowych mających wpływ na wzrost długu publicznego.

    Najwyższa Izba Kontroli w minionym roku realizowała 320 tematów kontroli, z czego 185 zostało zakończonych. Przeprowadziła 1464 kontrole jednostkowe w 1181 podmiotach państwowych, formułując 5183 wnioski pokontrolne, oraz przedłożyła Sejmowi 104 dokumenty, w tym 102 informacje o wynikach kontroli.

    Wnioski pokontrolne wskazują potrzebę naprawy stwierdzonych nieprawidłowości lub podjęcia działań usprawniających kontrolowane obszary. Sygnalizując potrzebę zmiany obowiązującego prawa, Najwyższa Izba Kontroli wystosowała do ustawodawcy 90 wniosków de lege ferenda w 31 kontrolach. Dodam, że 63 z nich dotyczyło propozycji zmian regulacji ustawowych. Zauważę, że 12 wniosków zostało przyjętych do realizacji, w tym pięć wniosków zostało w pełni zrealizowanych. Dla porównania w roku 2023 zrealizowano zaledwie dwa wnioski.

    W strategii działalności kontrolnej na lata 2022-2024 obowiązywał priorytet strategiczny - zapewnienie bezpieczeństwa narodowego. Większości ustaleń kontroli z tego obszaru nadano klauzulę niejawności. Pozostałe obszary priorytetowe obejmowały stabilność finansową i rozwój gospodarczy państwa, człowieka jako podmiotu działań, a także zrównoważony rozwój i odpowiedzialność za środowisko.

    Odnosząc się do finansowych rezultatów przeprowadzonych kontroli, Izba stwierdziła blisko 18 mld finansowych lub sprawozdawczych skutków nieprawidłowości. Są to kwoty wydatkowane z naruszeniem zasad należytego zarządzania finansami. W rezultacie skierowała do organów ścigania 172 zawiadomienia, w tym 118 o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa oraz 54 zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia wykroczeń lub innych czynów, za które przewidziana jest odpowiedzialność ustawowa. Ponadto 114 zawiadomień skierowano do rzeczników dyscypliny finansów publicznych. Obejmowały one łącznie 150 osób. Ponad 29% zawiadomień dotyczyło naruszenia przepisów Prawa zamówień publicznych.

    Sprawozdanie potwierdziło otwartość Najwyższej Izby Kontroli na sygnały płynące od obywateli i parlamentarzystów. Znaczna część problemów podnoszonych w skargach, a także interpelacjach poselskich jest wykorzystywana do opracowania prac nad rocznym planem pracy Najwyższej Izby Kontroli. W 2024 r. do NIK wpłynęło 7577 skarg oraz wniosków o przeprowadzenie kontroli, ponad 30% więcej niż w roku poprzednim, co skutkowało utworzeniem 3322 nowych spraw. W efekcie analiz do dalszego wykorzystania kontrolnym jednostkom NIK przekazano 808 skarg i wniosków. W 118 kontrolach 27 jednostek wykorzystało lub zadeklarowało wykorzystanie 289 spraw.

    O profesjonalizmie i najwyższym poziomie merytorycznym kadry kontrolerskiej świadczy docenienie Izby przez podmioty na całym świecie, co umożliwia prowadzenie szeroko zakrojonej aktywności międzynarodowej. Najwyższa Izba Kontroli, uczestnicząc dotychczas w ponad 100 międzynarodowych kontrolach równoległych, stała się w tym obszarze liderem w Europie. Kontrole międzynarodowe budzą duże zainteresowanie ze względu na badanie problemów istotnych dla społeczności różnych państw oraz na udział partnerów zagranicznych. W sposób oczywisty wzmacnia to prestiż Polski na arenie międzynarodowej i potwierdza najwyższą markę Izby jako jednego z konstytucyjnych fundamentów państwa polskiego. Dobitnym potwierdzeniem tego stanu rzeczy jest podjęta większością, 94% głosów przez Zgromadzenie Ogólne Interpolu decyzja o przedłużeniu współpracy z Najwyższą Izbą Kontroli jako audytorem zewnętrznym na kolejną 3-letnią kadencję. Trudno przejść obojętnie obok takich sukcesów, które uznawane są przez tak ważną międzynarodową społeczność.

    W sprawozdaniu zwraca się także uwagę na okoliczności, które utrudniały funkcjonowanie Izby w 2024 r. Chodzi o wzrastającą agresję fizyczną i słowną kierowaną wobec pracowników Izby podczas wykonywania przez nich obowiązków służbowych. W związku z tą okolicznością NIK skierowała zawiadomienie do prokuratury w sprawie zastosowania groźby bezprawnej dokonania uszczerbku na zdrowiu i życiu upoważnionych kontrolerów NIK w celu zmuszenia ich do zaniechania czynności służbowych. W tym miejscu warto też wskazać na bezprecedensowe ataki na Izbę oraz próby dewaluacji jej prac przez przedstawicieli byłej partii rządzącej, co trudno odbierać inaczej niż jak próbę wyciszenia ważnych publicznych informacji przekazywanych przez Najwyższą Izbę Kontroli. To działania wymierzone nie tylko w Izbę, ale przede wszystkim w obywateli i transparentność państwa.

    W dyskusji otwartej po prezentacji sprawozdania wiceprzewodniczący komisji pan poseł Mariusz Gosek w imieniu klubu Prawa i Sprawiedliwości przedstawił krytyczne uwagi odnośnie do sprawozdania z działalności NIK w 2024 r., dotyczące zarówno samych kontroli, jak i podejmowanych tematów kontroli. Zarzuty dotyczyły w szczególności takich zagadnień, jak: rzekome niezrealizowanie planu pracy na 2024 r., przewlekłość czynności kontrolnych, stan zatrudnienia i polityki kadrowej, koincydencja negatywnej oceny IPN i wyborów prezydenckich oraz paraliż pracy w IPN, do czego miała przyczynić się druga kontrola NIK. Nadto pan poseł wyraził opinię, że sprawozdanie z działalności powinno stanowić rozliczenie realizacji planu pracy.

    Następnie głos zabrała posłanka PiS pani Wioletta Kulpa, która zadała pytania dotyczące m.in. zbadania odpowiedzialności za przerzucanie przez granicę nielegalnych imigrantów, zbyt małego budżetu przeznaczonego na repatriację oraz zagrożeń związanych z zastępowaniem pracowników sztuczną inteligencją, AI.

    W dyskusji aktywnie uczestniczyli również posłowie Koalicji Obywatelskiej, którzy zadawali pytania związane ze sprawozdaniem. Pan poseł Przemysław Witek chciał m.in. wiedzieć, ile kontroli Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła w oparciu o międzynarodowe standardy kontroli opracowane przez Międzynarodową Organizację Najwyższych Instytucji Kontroli, INTOSAI, które odnoszą się do kontroli w sektorze publicznym. Pan poseł odniósł się również krytycznie do uwag pana posła, pana wiceprzewodniczącego Mariusza Goska.

    Następnie pytania z obszaru kontrolnego, kadrowego i finansowego zadawał wiceprzewodniczący komisji pan poseł Tomasz Kostuś.

    (Głos z sali: Ha, ha, ha!)

    Pytania dotyczyły m.in. blokady planu etatyzacji, wskaźnika etatyzacji i fluktuacji pracowników w odniesieniu do zgłaszanych przez prezesa NIK niskich wynagrodzeń oraz planów i zamierzeń kontrolnych dotyczących obronności czy też kwestii bieżącego monitorowania wniosków pokontrolnych. Padły także pytania o plany działalności NIK na arenie międzynarodowej oraz o aferę GetBack i propozycje powstania komisji śledczej.

    W toku dalszej dyskusji posłowie Witek oraz Kostuś podziękowali wszystkim grupom pracowników NIK za ich pracę i za bardzo dobrze przygotowany materiał i wrazili uznanie dla pracy kontrolerów, ich profesjonalizmu i wyników kontroli, tak ilościowych, jak i jakościowych. Wiceprzewodniczący podziękował również za działalność Izby w obszarze międzynarodowym.

    Odpowiadając na postawione przez posłów pytania i zarzuty, pan prezes Marian Banaś zwrócił uwagę na fakt, że kontrole przeprowadzane są przez niezależnych kontrolerów, wysokiej klasy profesjonalistów, kompetentnych i bezstronnych, a postawione zarzuty podważają te kompetencje, niezależność i bezstronność. Pan prezes z naciskiem zauważył, że wszystkie przedstawione wyniki kontroli są dokładnie zweryfikowane, udokumentowane i mają potwierdzenie w faktach.

    Następnie merytorycznie i wyczerpująco (Dzwonek) na pytania posłów odpowiedzieli wiceprezesi i pracownicy Najwyższej Izby Kontroli.

    (Głos z sali: Koniec!)

    Przede wszystkim stanowczo odrzucili sformułowane przez pana posła Goska zarzuty upolitycznienia Izby czy opieszałości w realizacji planu pracy, wykazując ich jawną bezpodstawność. Podkreślali, że często część złożonych kontroli planowych już na etapie projektowania ma charakter kontroli przechodzących na kolejny rok kalendarzowy, a długość trwania kontroli uzależniona jest od wielu czynników, m.in. od zakresu tematycznego, stopnia skomplikowania badanych zagadnień, liczby kontrolowanych jednostek, a także obowiązującej procedury kontrolnej, w tym trybu odwoławczego. Zauważyli, że zakres czasowy kontroli ustalany jest w ich programach lub tematykach i może obejmować lata wcześniejsze, co często jest niezbędne do prawidłowej oceny zjawisk, tendencji i długofalowych skutków działań lub zaniechań. Kontrole planowe obejmują szersze spektrum badanego zagadnienia, niejednokrotnie są systemowe czy też multiobszarowe.

    (Poseł Marcin Porzucek: Czas!)

    Już kończę, panie pośle, proszę się nie niecierpliwić, już zmierzamy do brzegu.

    Kontrole doraźne są natomiast narzędziem szybkiego reagowania na pojawiające się nieprawidłowości. W tym miejscu wiceprezes NIK przypomniał również o paraliżu, jakiemu uległa Izba w 2023 r. z powodu niepowołania członków kolegium. W efekcie tego zaniechania było tylko trzech członków kolegium, co również przyczyniło się do opóźnień, które są odczuwalne do dziś. W odniesieniu do kontroli IPN przedstawiciele NIK wyjaśnili, że zakres kontroli budżetowej oraz kontroli problemowej, nawet w tej samej instytucji, jest odmienny zarówno co do celu, jak i metodyki badawczej. Kontrola budżetowa dotyczyła zgodności wykonania planu finansowego, natomiast kontrola P/25/076 miała charakter pogłębiony i dotyczyła gospodarki majątkowej oraz mechanizmów zarządzania finansami. Decyzja o jej realizacji i wpisania do planu pracy NIK podyktowana była wagą zagadnień, a podjęta na długo przed ogłoszeniem kandydata na prezydenta. Tym samym nie może być mowy o charakterze politycznym czy związku z wyborami.

    (Poseł Marcin Porzucek: Pani marszałek...)

    (Poseł Mariusz Gosek: To są jakieś jaja. Tomek, zlituj się.)

    W odniesieniu do pozostałych pytań pani poseł Kulpy czy posła Witka również udzielono wyczerpujących odpowiedzi, m.in. dotyczących audytu Interpolu oraz kontroli programu ˝Czyste powietrze˝. Odnośnie etatyzacji wyjaśniono, że w 2024 r. zatrudniono więcej pracowników na stanowiskach kontrolerskich niż w administracji czy obsłudze, a wskaźnik rotacji ukształtował się na poziomie 7%. Dyrektor generalny NIK Jarosław Melnarowicz dodał z dużym niepokojem, że wskaźnik niezrealizowanych naborów utrzymuje się niestety na wysokim 30% poziomie.

    (Poseł Mariusz Gosek: Jeszcze się spóźnię na spotkanie. Czas się skończył.)

    Dobrze, już kończę, skracam.

    Wicemarszałek Dorota Niedziela:

    Panie pośle Gosek, jak na razie to marszałek Sejmu decyduje o czasie, nie posłowie. Pan poseł ma czas.

    (Poseł Mariusz Gosek: To możemy mówić, ile chcemy?)

    Gdy pan będzie mówił, też wydłużę panu czas.

    (Poseł Mariusz Gosek: Nie chcę wydłużenia, tylko chcę...)

    Nie wiem, czego pan chce. Jeżeli chce pan dłużej, to panu dam. Pan poseł prosił o dłużej i dlatego dostał dłuższy czas.

    (Poseł Mariusz Gosek: Nie chcę, żeby pani mi coś dawała.)

    Bardzo proszę.

    Poseł Sprawozdawca Tomasz Kostuś:

    Bardzo dziękuję, pani marszałek.

    Pozostali przedstawiciele Najwyższej Izby Kontroli wyjaśnili, że jest przygotowana informacja dotycząca obronności oraz na bieżąco prowadzony jest monitoring realizacji wniosków pokontrolnych. Przedstawili plany na przyszłość oraz poinformowali, że w sprawie repatriacji zostały zaprezentowane wnioski pokontrolne do trzech jednostek, szefa MSZ, szefa MSWiA i pełnomocnika rządu do spraw repatriacji, dotyczące zwiększenia środków, uproszczenia procedur i przyspieszenia procesu. Po udzieleniu przez przedstawicieli izby wyczerpujących i merytorycznych odpowiedzi na pytania, wyjaśnieniu wątpliwości i wykazaniu bezpodstawności zarzutów zgłaszanych do sprawozdania, przewodniczący komisji pan poseł Marek Sawicki zamknął dyskusję i złożył wniosek o jego pozytywne zaopiniowanie. W głosowaniu wzięło udział 14 posłów. 7 głosowało za, 7 przeciw, nikt się nie wstrzymał. Tym samym ze względów formalnych na posiedzeniu w dniu 24 czerwca br. Komisja do Spraw Kontroli Państwowej nie podjęła decyzji w sprawie zaopiniowania sprawozdania z działalności Najwyższej Izby Kontroli w roku 2024. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia