10. kadencja, 39. posiedzenie, 4. dzień (25-07-2025)
56. punkt porządku dziennego:
Sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w 2024 roku wraz z opinią Komisji do Spraw Kontroli Państwowej (druki nr 1405 i 1417).
Poseł Wanda Nowicka (tekst niewygłoszony):
Szanowna Pani Marszałkini! Wysoka Izbo! W imieniu Koalicyjnego Klubu Parlamentarnego Lewicy mam zaszczyt przedstawić stanowisko w sprawie sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli z działalności w 2024 r.
2024 r. był bardzo pracowity dla Najwyższej Izby Kontroli. W ubiegłym roku zrealizowano aż 320 tematów kontroli, czyli mniej więcej jeden temat dziennie w roku, wśród których 185 zostało zakończonych. NIK przeprowadziła łącznie 1464 kontrole jednostkowe w 1181 podmiotach.
W efekcie kontroli zostały sformułowane 5183 wnioski pokontrolne, z których 74,3% zostało przyjętych do realizacji. 90 wniosków to były zalecenia de lege ferenda. Co ważne, w wyniku kontroli powstało kilka inicjatyw ustawodawczych.
W wyniku przeprowadzonych kontroli NIK skierowała 172 zawiadomienia do organów ścigania przestępstw, wykroczeń lub innych czynów, w tym 108 zostało skierowanych do prokuratury. Co więcej, 114 zawiadomień złożonych zostało do rzeczników dyscypliny finansów publicznych. Skutki nieprawidłowości z 2024 r. - finansowe lub sprawozdawcze - wyniosły ponad 18 mld zł!
W 2024 r. na zlecenie Sejmu i marszałka Sejmu RP przeprowadzono dwie kontrole. Pierwsza dotyczyła działalności Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a druga dotyczyła finansowania Kościołów i innych związków wyznaniowych ze środków publicznych. Kontrole NIK przyczyniły się do ujawnienia mechanizmów korupcjogennych, takich jak występowanie konfliktu interesów.
Warto zwrócić uwagę na kilka merytorycznych, nie zawsze niestety optymistycznych, wniosków pokontrolnych będących skutkiem działalności rządu w latach 2018-2023.
1. Dotyczy to zwłaszcza wadliwie działającej administracji publicznej w zakresie udzielania wiz. ˝W latach 2018-2023 Polska wydała ponad 6 mln wiz. Ówczesny Minister Spraw Zagranicznych nie zapewnił rozwiązań organizacyjnych i prawnych umożliwiających skuteczne działanie służb konsularnych. Brak przepływu informacji między MSZ i placówkami konsularnymi a innymi instytucjami zaburzał monitorowanie pobytu cudzoziemców na terytorium RP i sprzyjał nielegalnej migracji, rozrostowi szarej strefy, nielegalnym pośrednictwom wizowym, a nawet mógł sprzyjać ryzykom w zakresie handlu ludźmi˝.
2. Nierozwiązane problemy dotyczyły repatriacji. Polacy i osoby polskiego pochodzenia za wschodnią granicą mają nadal ogromne problemy z repatriacją do Polski i otrzymaniem wiz. Organy państwa nie zadośćuczyniły krzywdom wyrządzonym Polakom wysiedlonym przez sowieckie władze poprzez sprowadzenie ich do kraju. System okazał się niewydolny, zaś środki finansowe na ten cel były niewystarczające.
3. Źle działał również system wspierania Polonii i Polaków za granicą, środki publiczne wydawane na ten cel rozdzielane były w sposób nieprzejrzysty i z pominięciem otwartego konkursu ofert.
4. Zdaniem NIK środki publiczne wydawane na nieodpłatną pomoc prawną, nieodpłatne poradnictwo obywatelskie oraz edukację prawną nie przełożyły się na efektywność wykorzystania jego potencjału.
5. W funkcjonowaniu istotnego dla obywateli obszaru spraw społecznych także dochodziło do nieprawidłowości. Nie przeciwdziałano skutecznie przemocy domowej. Wyniki kontroli pokazały, że ustawowe zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy domowej nie zawsze były realizowane rzetelnie i prawidłowo. Funkcjonujące obecnie rozwiązania nie są wystarczające ani do tego, by móc skutecznie i kompleksowo przeciwdziałać przemocy domowej, ani by poprawić los dotkniętych nią osób. Sytuację pogarsza fakt, że zarówno Policja, jak i instytucje pomocy społecznej nie w pełni wywiązują się nawet ze swoich ustawowych obowiązków. Ten problem dotyczył aż 90% skontrolowanych jednostek realizujących objęte badaniem zadania w latach 2021-2023.
6. NIK negatywnie oceniła sposób sprawowania opieki nad mieszkańcami DPS dla osób dorosłych z niepełnosprawnościami intelektualnymi oraz przewlekle psychicznie chorych. Dyrektorzy DPS nie zapewnili bowiem mieszkańcom przestrzegania niektórych podstawowych praw. Kluczowym problemem był niedobór kadry pielęgniarskiej, a jego przyczyną - znacznie niższy poziom wynagrodzeń w stosunku do wynagrodzeń pielęgniarek zatrudnionych w podmiotach leczniczych. NIK zwróciła uwagę, że - mimo braku obowiązku prawnego - wskazane jest zapewnienie stałej obecności pielęgniarek w placówkach dla osób z zaburzeniami psychicznymi ze względu na bezpieczeństwo podopiecznych i ich prawo do ochrony zdrowia. NIK sformułowała wnioski de lege ferenda skierowane do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej o przygotowanie projektu nowelizacji ustawy o pomocy społecznej. Do wojewodów i starostów NIK wnioskowała o zwiększenie nadzoru nad standardem jakości usług świadczonych przez DPS dla osób przewlekle psychicznie chorych oraz dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie.
Te kilka wniosków z różnych obszarów polityki państwa, w szczególności z zakresu polityki społecznej, niewątpliwie dowodzą, jak ważną pracę kontrolną wykonała Najwyższa Izba Kontroli w 2024 r. Lewica popiera prezentowane wnioski pokontrolne, licząc na ich szybką realizację przez właściwe instytucje państwowe.
Sprawozdanie NIK z działalności w 2024 r. Lewica poprze w głosowaniu.
Przebieg posiedzenia