10. kadencja, 41. posiedzenie, 1. dzień (24-09-2025)

15. punkt porządku dziennego:

Sprawozdanie Komisji Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Środków Przekazu o poselskim projekcie uchwały w sprawie ustanowienia roku 2026 Rokiem Józefa Czapskiego (druki nr 1001 i 1255).

Poseł Barbara Okuła:

    Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Józef Czapski był polskim malarzem, eseistą, krytykiem artystycznym oraz żołnierzem.

    W Polsce Ludowej jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób objętych całkowitym zakazem publikacji. Jednak pomimo tego zakazu książki, eseje Józefa Czapskiego Polacy czytali, bo były wydawane przez niezależne wydawnictwa w tzw. drugim obiegu albo przemycane z Zachodu. Jego książka pt. ˝Na nieludzkiej ziemi˝ wraz z ˝Innym światem˝ Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i ˝Archipelagiem GUŁag˝ Aleksandra Sołżenicyna należy do kanonu najbardziej wstrząsających książek o cierpieniach zgotowanych światu przez komunistyczną utopię, utopię, którą z niewyobrażalnym okrucieństwem realizował sowiecki aparat przemocy i wyzysku. To dzięki Józefowi Czapskiemu Polacy mogli poznawać skrywaną przez komunistyczną władzę prawdę o Katyniu, a świat demokratyczny mógł dowiedzieć się o krwawych zbrodniach sowieckiego reżimu. W książce pt. ˝Na nieludzkiej ziemi˝ opisywał doświadczenia z sowieckich obozów i dramaty polskich jeńców. Pisał tak: Patrząc na tych ludzi, stwierdzałem, że nie staliśmy się lepsi ani odrobinę. To gorzka refleksja, ale potrzebna po to, by nie traktować historii jak zamkniętej lekcji, lecz jako zobowiązanie do wyciągania wniosków. W swoim ˝Dzienniku wojennym˝ pisał: Jeżeli nie wrócimy do kraju, śmierć każdego z nas więcej mówi niż powrót człowieka z tymi samymi niewypalonymi cierpieniami. Te słowa przypominają, że nawet w obliczu katastrofy Czapski wierzył w sens ofiary i obowiązek pamięci. I wreszcie jego duchowe kredo: Wiele na ziemi jest skrytego przed nami, dane nam jest wyczucie żywego związku naszego ze światem wyższym. Czapski uczy nas, że kultura i sztuka mogą być drogą do sensu nawet w czasach rozpaczy.

    Ale mówienie o Józefie Czapskim tylko jako o pisarzu to stanowczo zbyt mało. Był wszak majorem Wojska Polskiego, bohaterem wojennym, uczestnikiem wojny polsko-rosyjskiej, za co otrzymał order Virtuti Militari. Był też artystą, znanym malarzem reprezentującym kierunek malarstwa, który wykształcił się i zdominował polską sztukę w drugiej dekadzie dwudziestolecia międzywojennego. Trzeba też podkreślić jego rolę w budowaniu demokratycznej, patriotycznej tożsamości kulturowej i historycznej Polek i Polaków, która niewątpliwie uformowała elity III Rzeczypospolitej. Czesław Miłosz napisał o Józefie Czapskim: ˝Jakie trwałe owocowanie tego człowieka, jak wiele dokonał. I to jego świadectwo o zamordowanych i w imieniu zamordowanych zostaje na zawsze, nie tak jak dzieła sztuki, co do których nigdy nie jest to pewne, ale jako nieustraszony zapis okropnej prawdy˝.

    Klub Polska 2050 będzie głosował za przyjęciem tej uchwały. Niech rok 2026 będzie czasem, gdy przypomnimy sobie, że Polska to nie tylko historia bitew, ale i historia ludzi, którzy bronili prawdy, piękna i godności. Józef Czapski będzie odpowiednim patronem, który nas do tego zainspiruje. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia