10. kadencja, 41. posiedzenie, 3. dzień (26-09-2025)

42. punkt porządku dziennego:

Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych (druk nr 1627).

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Sebastian Gajewski:

    Szanowny Panie Marszałku! Panie Posłanki! Panowie Posłowie! Dialog społeczny, czyli autonomiczne rozwiązywanie problemów społecznych przez obywateli i ich organizacje, to fundamentalna wartość konstytucyjna. Preambuła ustawy zasadniczej zalicza go do zasad, na których opierają się prawa podstawowe dla państwa. Dialog i współpraca partnerów społecznych, którzy w drodze porozumienia kształtują warunki pracy i inne sprawy socjalne, to zgodnie z art. 20 konstytucji filary społecznej gospodarki rynkowej, ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Twórcy konstytucji nie pozostawili jego kształtowania wyłącznie państwu ani wolnej grze rynkowej, ale dali aktorom gospodarki i rynku pracy konstytucyjną gwarancję negocjacyjnego rozstrzygania spraw spornych i współkształtowania realiów pracy i rynku. Gwarancja ta ma fundamentalny charakter, ponieważ zamieszczona jest w rozdziale I konstytucji ˝Rzeczpospolita˝, gdzie wskazane są podstawy ustroju państwa. Tę gwarancję wzmacnia uczynienie z prawa do rokowań zbiorowych oraz do zawierania układów zbiorowych pracy prawa człowieka.

    Dialog społeczny jest autonomiczny, toczy się między partnerami społecznymi reprezentującymi interesy aktorów gospodarki i rynku pracy. Państwo musi tę autonomię szanować, nie może zastępować żadnego z partnerów i musi akceptować rezultaty dialogu społecznego. Nie oznacza to jednak, że w sferze dialogu partnerów społecznych państwo może pozostać bierne. Przeciwnie, musi aktywnie tworzyć ramy potrzebne do jego prowadzenia, identyfikować i usuwać bariery oraz wspierać dialog partnerów społecznych. Tego wymaga konstytucyjna ranga dialogu społecznego.

    Czy dzisiejsze realia, praktyka prowadzenia rokowań zbiorowych i zawierania układów zbiorowych pracy odpowiada roli, którą przewidziała dla nich ustawa zasadnicza? Na to pytanie trzeba jednoznacznie odpowiedzieć: niestety nie. Liczba układów zbiorowych pracy z roku na rok systematycznie spada. W 2014 r. zarejestrowano dwa ostatnie nowe ponadzakładowe układy zbiorowe pracy. Objętych jest nimi obecnie mniej niż 200 tys. pracowników. W 2011 r. zawarto jeszcze 136 zakładowych układów zbiorowych pracy, ale w 2023 r. już tylko 46 takich zakładowych układów. W Polsce objętych układami zbiorowymi pracy jest tylko 15% pracowników, tymczasem np. we Francji jest to 99%, a w Niemczech 56%. Te liczby to wyzwanie - nie tylko w obliczu postanowień polskiej konstytucji, lecz także w obliczu celów, które wskazuje prawo Unii Europejskiej.

    Dialog społeczny to element europejskiego modelu społecznego, który obok wspólnego rynku stanowi fundament Unii Europejskiej i przesądza o jej wyjątkowości i sukcesie. Prawo Unii Europejskiej wskazuje jasno: cel to 80% pracowników objętych układami zbiorowymi pracy. To duże wyzwanie, które chcemy jednak podjąć. Dlatego w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowaliśmy projekt ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych, nad którym pochyla się w tej chwili Wysoka Izba.

    Ustawa ta oparta jest na trzech zasadniczych filarach. Po pierwsze, deregulacja. Znosimy bariery administracyjne i upraszczamy procedury związane z zawieraniem układów zbiorowych pracy. Skomplikowaną, toczącą się wyłącznie w formie papierowej procedurę rejestracji układów zbiorowych pracy w ministerstwie i okręgowych inspektoratach pracy zastępujemy prostą, szybką i w pełni zelektronizowaną procedurą ewidencyjną w Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy. Strony nie będą musiały oczekiwać na ocenę układu przez organ rejestracyjny. Jeśli prawidłowo zgłoszą układ, otrzymają potwierdzenie zgłoszenia i układ będzie mógł wejść w życie.

    Upraszczamy też procedurę udostępniania układów zbiorowych pracy. Nie będzie wymagało to już obecności w siedzibie organu rejestracyjnego, ale odbywać się będzie na zasadach przewidzianych dla informacji publicznej. Gwarantujemy tu pełną jawność układów zbiorowych pracy. Wszystkie czynności związane ze zgłoszeniem układu oraz jego udostępnianiem będą mogły odbywać się w formie elektronicznej.

    Po drugie, zwiększamy zasięg układów zbiorowych pracy. Poszerzymy zakres przedmiotowy układu. Określamy go katalogiem otwartym, wymieniając jedynie przykładowo sprawy, które można w nim regulować. Chcemy tu dać swobodę stronom układów, a jednocześnie podążać z duchem czasu. Dlatego oprócz standardowych spraw, jak czas pracy, jej organizacja czy warunki wynagradzania, proponujemy regulowanie w układach także spraw związanych z work-life balance czy zarządzaniem wiekiem i aktywnym starzeniem się. To oczywiście będzie zależało od woli stron układu, ale staramy się zaproponować partnerom społecznym podjęcie rokowań zbiorowych także w tych obszarach.

    Poszerzamy również zakres podmiotowy układów. Będą one mogły być zawierane także dla służby cywilnej, jak również, co niezwykle istotne, dla osób zatrudnionych na innych podstawach niż stosunek pracy, bo każda praca, co pokazaliśmy ostatnio przyjętą przez Wysoką Izbę ustawą stażową, musi być tak samo szanowana i tak samo chroniona, bez względu na to, czy jest wykonywana na podstawie stosunku pracy, czy na podstawie innych stosunków prawnych.

    Ułatwimy też zawieranie układów ponadzakładowych. Dajemy w projekcie możliwość, by zawierali je po stronie pracodawców także ci, którzy nie są zrzeszeni w organizacjach pracodawców. To otwarcie na nowe formy współpracy.

    Trzeci filar ustawy to promowanie i wspieranie rokowań zbiorowych, zawierania układów i porozumień zbiorowych. W ślad za dyrektywą o adekwatnych wynagrodzeniach minimalnych w Unii Europejskiej, którą wykonuje procedowana przez Wysoką Izbę ustawa, wprowadzimy plan działania na rzecz wspierania rokowań zbiorowych, który będzie ustalał minister pracy z udziałem partnerów społecznych. Plan ten będzie oceniać cyklicznie Rada Dialogu Społecznego. Wsparcie rokowań zbiorowych to jednak nie tylko plan działania, lecz także drobne rozwiązania proceduralne, które mogą pomóc partnerom społecznym dojść do porozumienia. Oprócz ekspertów, którzy mogą wspierać partnerów społecznych w rokowaniach, strony będą mogły skorzystać z pomocy choćby mediatora i dzięki niemu szybciej dojść do porozumienia i zawrzeć układ czy protokół dodatkowy do układu.

    Dialog społeczny to jeden z filarów naszego ustroju gospodarczego, społecznej gospodarki rynkowej. To filar ważny, ale i filar, który potrzebuje wsparcia i wzmocnienia. Z tych powodów proszę Wysoką Izbę o poparcie tego projektu. Dziękuję.

Przebieg posiedzenia