10. kadencja, 42. posiedzenie, 1. dzień (07-10-2025)

8. punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w roku 2024 wraz ze sprawozdaniem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druki nr 1462 i 1719).

Poseł Sylwia Bielawska:

    Szanowna Pani Marszałek! Panie Ministrze! Panie Rzeczniku! W 2024 r. prawie 78 tys. obywateli skierowało do rzecznika praw obywatelskich swoje dramaty, nadzieje i obdarzyło go zaufaniem. To nie tylko statystyka, to głos społeczeństwa w potrzebie, bo instytucja rzecznika praw obywatelskich nie działa w próżni. Działa wobec państwa, które ma obowiązek odpowiadać, a jednak mimo to przez lata widzieliśmy zwłokę, odkładanie reform, słabe wdrażanie postulatów. Rząd Prawa i Sprawiedliwości zbytnio się nimi nie przejmował.

    Przedstawione w tym roku sprawozdanie z działalności rzecznika o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela za 2024 r. to nie tylko wykonanie art. 212 z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Tak naprawdę z kart ponad 600-stronicowego sprawozdania wynika, że w niektórych obszarach życia społecznego oraz gospodarczego można było zaobserwować poprawę. W innych natomiast został utrzymany stan niezadowalający z punktu widzenia ochrony praw jednostki - stan, nad którym wszyscy razem, tak jak tutaj jesteśmy obecni, musimy popracować.

    Z danych sprawozdania wynika, że w 2024 r. wpłynęło dokładnie 77 925 wniosków od obywateli. Liczba ta jest niemal identyczna jak w 2023 r. To pokazuje trwałą presję wywieraną na instytucję ze strony obywateli. Dodatkowo biuro rzecznika oraz biura terenowe przyjęły osobiście ponad 2227 osób, a pracownicy biura udzielili ponad 31 tys. porad telefonicznych przez tzw. infolinię obywatelską. Warto wiedzieć i warto o tym głośno mówić, że biuro rozpatrzyło ponad 33 tys. spraw, podjęło do prowadzenia ok. 12 tys. spraw, zaś w pozostałych przypadkach udzieliło wyjaśnień, wskazówek lub koniecznych informacji. Co ważne, rzecznik praw obywatelskich także składał środki prawne: 77 skarg nadzwyczajnych oraz 92 kasacje, najwięcej w obszarze prawa karnego. Te dane pokazują, że instytucja jest mocno obciążona, a społeczne oczekiwania w związku z ochroną praw są wysokie. Skargi, często powtarzalne, pokazują, że wiele problemów pozostaje nierozwiązanych, natomiast stopień komplikacji stanu prawnego w wielu przypadkach wywołuje dezorientację w rozumieniu obowiązującego stanu prawnego.

    Spośród wszystkich zgłoszonych spraw zdecydowana większość dotyczy próśb o wyjaśnienie zawiłości obowiązującego prawa i ustalenie, jakie skutki po stronie wnioskodawców wywołuje to prawo. Aż 50% spraw zakończono po wskazaniu wnioskodawcom wyjaśnień oraz informacji o przysługujących środkach działania, natomiast 37% spraw zostało podjętych do prowadzenia w ramach samodzielnie prowadzonego postępowania wyjaśniającego bądź poprzez zwrócenie się o ich zbadanie do właściwych organów. Statystyka ta pokazuje, że problem deficytu informacji prawnej oraz poradnictwa prawnego, który był sygnalizowany w poprzednich latach, wciąż występuje. Stan ten w oczywisty sposób przekłada się też na poziom ochrony praw jednostki. Nie dziwi zatem, że jeżeli w trakcie badania skarg rzecznik dojdzie do wniosku, że źródłem naruszenia wolności lub praw jednostki nie jest wadliwe stosowanie prawa, lecz wadliwość samego prawa, kierowane są do właściwych organów tzw. wystąpienia problemowe. W 2024 r. było ich 269, w tym aż 144 wystąpienia zawierały wniosek o podjęcie tzw. inicjatywy prawodawczej.

    Warto też wspomnieć, że rzecznik korzystał także z przyznanych mu przez ustawodawcę środków o charakterze procesowym, służących ochronie wolności lub praw jednostki. Przystąpił do postępowań przed Trybunałem Konstytucyjnym, wniósł do Sądu Najwyższego skargi, a także kasację w sprawach karnych, wniósł również 8 skarg do sądów administracyjnych oraz brał udział w 25 postępowaniach sądowych poprzez zgłoszenie swojego udziału bądź żądanie wszczęcia postępowania. Co ważne, w ramach krajowego mechanizmu prewencji rzecznik przeprowadził też 113 wizytacji prewencyjnych w miejscach pozbawienia wolności. Ponadto ustawodawca umocował rzecznika do pełnienia funkcji niezależnego mechanizmu popierania ochrony i monitorowania wdrażania konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami. Realizując to zadanie, rzecznik działa na rzecz wdrażania postanowień konwencji poprzez kierowanie wystąpień, środków zaskarżenia, opiniowanie aktów prawnych i prowadzenie badań. Nowością w działalności rzecznika w zeszłym roku były zadania wynikające z ustawy o ochronie sygnalistów. To właśnie do rzecznika wpływały zgłoszenia zewnętrzne od sygnalistów, a tam dokonywano ich wstępnej weryfikacji i przekazywano do organu właściwego w celu rozpoznania oraz podjęcia działań naprawczych.

    W sprawozdaniu za rok ubiegły można wskazać liczne obszary, w których rzecznik podejmował interwencję, wydawał opinię, proponował zmiany lub kontrolował działania organów administracji. Na szczególną uwagę zasługują interwencje w obszarze ochrony zdrowia, praw pacjentów, w sferze praw reprodukcyjnych, w ochronie osób w kryzysie bezdomności czy w kontekście sygnalistów. Nie dziwi zatem, że rola wydawania wystąpień generalnych, opinii i analiz prawnych jest znacząca. Wspomnę tylko, że biuro posiada bazę zawierającą ponad 4 tys. wystąpień generalnych. Ważnymi aspektami wciąż pozostają problemy, które nie zostały w pełni rozwiązane, ale zostały przez rzecznika zdiagnozowane. Te wszystkie zdiagnozowane przez rzecznika problemy, które moglibyśmy pogrupować w pewne obszary tematyczne, są przedmiotem prac legislacyjnych ministerstw i rządu. Sytuacja w wielu obszarach ulegnie poprawie z uwagi na prowadzone prace nad rozwiązaniami legislacyjnymi, zwiększającymi np. ochronę dzieci, dostrzegającymi związki partnerskie czy też konieczność wprowadzenia systemowych rozwiązań związanych z asystencją osobistą. Ważne, że sygnalizowane w części raportu problemy, które stanowiły w minionych latach jedynie przedmiot informacji o stanie, ale były całkowicie pomijane przez rząd Zjednoczonej Prawicy, znalazły wreszcie posłuch i stały się przedmiotem zainteresowania poszczególnych ministerstw, które starają się nadrobić stracone lata. Nie wystarczy bowiem, aby mówić, że prawa człowieka są naszym priorytetem - udowodnijmy to gestami.

    Znamy już harmonogram legislacyjny dla kluczowych resortów, wiemy też, jakie resorty zostały zobowiązane do przygotowania konkretnych rozwiązań prawnych i do wdrażania rekomendacji rzecznika praw obywatelskich. Reszta, proszę państwa, jest w naszych rękach. To my jako posłowie, ale też jako obywatele, strażnicy praw musimy dopilnować, aby sprawnie zostały zrealizowane te niezałatwione sprawy. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia