10. kadencja, 42. posiedzenie, 1. dzień (07-10-2025)

8. punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w roku 2024 wraz ze sprawozdaniem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druki nr 1462 i 1719).

Poseł Michał Pyrzyk:

    Bardzo dziękuję.

    Szanowna Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Panie Profesorze! Mam zaszczyt przedstawić w imieniu Klubu Parlamentarnego Polskie Stronnictwo Ludowe - Trzecia Droga stanowisko dotyczące corocznej informacji - w tym przypadku za 2024 r. - o działalności rzecznika praw obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

    Stanowi ono obszerne podsumowanie działalności rzecznika praw obywatelskich w minionym roku, a skupia się na problemach natury ogólnej, które ujawniły się w toku rozpatrywania indywidualnych spraw, ze wskazaniem na utrwalającą się praktykę stosowania prawa lub wadliwość samego prawa naruszającą prawa jednostki. Zresztą nie może być inaczej, ponieważ rzecznik praw obywatelskich, jak sama nazwa organu wskazuje, stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela, w tym realizacji zasady równego traktowania. Wśród tych wolności i praw można wyróżnić osobiste, polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Rzecznik praw obywatelskich bada, czy na skutek działania lub zaniechania organów władzy publicznej nie nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej oraz czy nie doszło do aktów dyskryminacji.

    Jest to oczekiwana przez obywateli działalność, o czym świadczy wysoki poziom wpływu wniosków do biura rzecznika i o czym wszyscy moi przedmówcy w swoich wystąpieniach mówili. Choć w rekordowym 2023 r. wpłynęło ich nieco więcej, to liczba 77 925 wniosków nadal robi wrażenie, bo jest to ponad 210 wniosków na każdy, bez wyjątku, z 365 dni roku.

    W 2024 r. w ponad połowie rozpatrywanych i rozpatrzonych spraw przez biuro rzecznika poprzestano na wskazaniu wnioskodawcom wyjaśnień oraz informacji o przysługujących środkach działania. Oprócz tego pracownicy biura rzecznika udzielili aż 31 tys. porad i informacji w formie rozmowy telefonicznej oraz przyjęli na bezpośrednie rozmowy ponad 2200 osób. W ubiegłym roku 37% spraw zostało podjętych do prowadzenia w ramach samodzielnie prowadzonego postępowania wyjaśniającego lub w ramach formułowania ocen i uwag wykraczających poza ramy sprawy indywidualnej. Warte podkreślenia jest to, że na ogólną liczbę zakończonych postępowań w sprawach podjętych do prowadzenia w przypadku większości z nich potwierdziła się zasadność zarzutów, co doprowadziło w efekcie do rozwiązania oczekiwanego i przez wnioskodawcę, i w konsekwencji przez rzecznika.

    Jak podaje sam rzecznik praw obywatelskich, utrzymująca się na bardzo wysokim poziomie liczba wniosków wynika m.in. z wyposażenia rzecznika w nadzwyczajne środki zaskarżenia, niedostępne dla samych stron postępowania, i zachodzącej zmiany kręgu wnioskodawców zwracających się o ochronę swoich praw. Ponadto narosły przez lata stopień komplikacji systemu prawnego w dużej liczbie przypadków wywołuje dezorientację w rozumieniu obowiązującego stanu prawnego. Powoduje to, że wnioskodawcy często nie oczekują od rzecznika podjęcia określonych czynności mających na celu ochronę ich wolności lub praw, ale zwracają się po prostu o wyjaśnienie zawiłości obowiązującego prawa i ustalenie, jakie skutki po stronie wnioskodawców wywołuje dana norma, dany przepis prawny. Natomiast już same te liczbowe zestawienia, które podałem wcześniej za przedłożoną informacją, świadczą o ogromnym zaufaniu obywateli do urzędu rzecznika. Nie zwracają się bowiem do niego osoby, których sprawy zostały szybko i pozytywnie załatwione i które tym samym mogą być w jakimś sensie usatysfakcjonowane z tego powodu. Do rzecznika praw obywatelskich występują osoby, które czują się niezadowolone ze sposobu działania organów władzy publicznej, których sprawy nie zostały rozpatrzone zgodnie z ich oczekiwaniami, które w konsekwencji sygnalizują, że ich prawa i wolności zostały naruszone, a często czują się z tego powodu w jakiś sposób mniej lub bardziej dyskryminowane. Do rzecznika zwracają się więc osoby, można powiedzieć, zdesperowane, zawiedzione działaniem organów władzy publicznej, które ten wniosek traktują często jako przysłowiową ostatnią deskę ratunku.

    Wysoki Sejmie! Nie sposób w tym miejscu odnieść się szczegółowo do wszystkich przedstawionych kwestii. Ich zakres jest bardzo szeroki, o czym świadczy objętość tego opracowania, o czym rozmawialiśmy również na posiedzeniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Niemniej jednak - podkreślę to, bo mówił o tym w swoim wystąpieniu pan profesor, zresztą mówił, że zwraca uwagę po raz kolejny na ten problem, ja też w każdym oświadczeniu naszego klubu to podkreślam - rzecznik praw obywatelskich zwraca uwagę na to, że w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka został podważony status Trybunału Konstytucyjnego orzekającego w składach z udziałem osób powołanych do tego organu z naruszeniem prawa. To akurat jest, tak jak mówił pan poseł Szrot, wymierzony oskarżycielski palec, ale wobec rządów Zjednoczonej Prawicy, które zdewastowały sądownictwo. (Poruszenie na sali)

    (Wypowiedź poza mikrofonem)

    A chcieliście posunąć się jeszcze dalej, co uniemożliwił pan prezydent Andrzej Duda, za co teraz go w mediach społecznościowych, i nie tylko, tak krytykujecie.

    Stąd też Europejski Trybunał stwierdził, tak jak powiedziałem, że udział osób nieuprawnionych do orzekania w składzie Trybunału Konstytucyjnego może być uznany - mówił o tym również pan profesor w swoim wystąpieniu - za podważający moc prawną orzeczeń przez niego wydanych. Stąd też funkcjonowanie trybunału wymaga przeprowadzenia zasadniczych zmian prawodawczych, nawet zmiany konstytucji, w celu dostosowania do standardów międzynarodowych oraz właśnie konstytucyjnych. Niestety wciąż nie został rozwiązany kryzys ustrojowy związany z funkcjonowaniem sądów, co powinno być zapoczątkowane zmianą procedury wybierania sędziów do Krajowej Rady Sądownictwa, a następnie pogłębione przez kolejno wprowadzane zmiany dotyczące funkcjonowania sądów powszechnych i administracyjnych i Sądu Najwyższego. W związku z tym nadal występuje pewien regres w funkcjonowaniu sądów. Są coraz dłuższe postępowania oraz przede wszystkim podważa się gwarancję niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów. I należy w tym miejscu to przypomnieć, bo niestety wielu o tym już zapomniało, zapominamy nieraz nawet i my na tej sali, bo Sejm w obecnej kadencji uchwalił zmiany, zarówno w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa, jak i nową ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Jednak oba te akty ustawowe nie zostały podpisane przez pana prezydenta, tylko w trybie kontroli prewencyjnej norm skierowane przez niego zostały do Trybunału Konstytucyjnego. Tam, jak wiadomo, są zamrożone i nie można dalej procedować w tym zakresie.

    Ponadto rzecznik w swoim sprawozdaniu podkreślił też sprawy związane z długotrwałością tymczasowego aresztowania, brakiem dostępu do akt sprawy dla zatrzymanych. Tym aktualnie zajmuje się również Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, jeśli chodzi o nowelizację Kodeksu postępowania karnego w tym zakresie. A te nowe przepisy mają przede wszystkim zwiększyć gwarancję i wolności obywatelskie. Pan rzecznik mówił o nadużywaniu środków przymusu bezpośredniego czy nowego zjawiska, ale już wyrządzającego duże szkody, patostreamingu, którym również na tym posiedzeniu, bodajże w czwartek, będzie zajmować się Wysoka Izba.

    Szanowni Państwo! Wysoki Sejmie! Mając na uwadze powyższe, liczbę, ale przede wszystkim wagę załatwionych spraw, bardzo serdecznie w imieniu naszego klubu dziękuję panu rzecznikowi, pracownikom biura za służbę w interesie obywateli, za pomoc w załatwianiu spraw często postrzeganych jako ludzka rozterka, porażka czy wręcz dramat. Dziękuję za wszystkie stanowcze reakcje w każdej sytuacji tego wymagającej, ale również te systematyczne działania podejmowane bez zbędnego rozgłosu w ramach przewidzianych przez prawo kompetencji. Dziękuję również za szereg postulatów legislacyjnych dotyczących zmian w prawie, wynikających z wystąpień pana rzecznika, przekazywanych głównie w celu wyeliminowania, choćby na początek częściowego, naruszania praw i wolności człowieka i obywatela.

    Na koniec chciałbym życzyć panu rzecznikowi, jego całemu zespołowi dalszych skutecznych i wymiernych działań na rzecz szerokiej ochrony praw i wolności obywatelskich. Serdecznie dziękuję za uwagę. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia