10. kadencja, 42. posiedzenie, 1. dzień (07-10-2025)

8. punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w roku 2024 wraz ze sprawozdaniem Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka (druki nr 1462 i 1719).

Poseł Katarzyna Ueberhan:

    Szanowna Pani Marszałek! Panie Rzeczniku! Wysoka Izbo! Mam przyjemność przedstawić stanowisko klubu Lewicy odnośnie do informacji o działalności rzecznika praw obywatelskich oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w roku 2024.

    Rok 2024 był dla Biura Rzecznika Praw Obywatelskich czasem intensywnej pracy, ale też początkiem nowego etapu w relacjach między instytucjami państwa a obywatelami. Rozpoczęła się trudna praca nad odbudową zaufania obywateli do państwa. Rok 2024 to też kolejny rekordowy rok pod względem liczby wniosków skierowanych do biura rzecznika. Liczba kierowanych spraw jasno pokazuje, jakim niezmiennym zaufaniem społecznym cieszy się w naszym państwie rzecznik praw obywatelskich. Pokazuje też, jaki ogrom wyzwań i pracy staje każdego dnia przed rzecznikiem, jego biurem i zespołem. Za tą tak potrzebną, codzienną, wymagającą pracę, za mierzenie się z niesprawiedliwością, za przywracanie nadziei i godności, za konsekwentne i wytrwałe stanie po stronie praw człowieka bardzo chciałabym z tego miejsca dziś podziękować. Te tysiące skarg pokazują nam też jasno, jak wiele pozostaje nadal do zrobienia, jak wiele jest do naprawy, posprzątania po zbyt długich, minionych czasach naszych poprzedników. Dziękuję z tego miejsca za każde wystąpienie, każdą interwencję, każdą podjętą sprawę. Raport rzecznika pokazuje, że choć zmiana władzy i przywracanie praworządności przynoszą efekty, to wciąż zmagamy się z konsekwencjami wieloletnich zaniedbań. Rok 2004 był początkiem trudnej drogi do odbudowy instytucji państwa, odbudowy niezależności sądów, Trybunału Konstytucyjnego czy Krajowej Rady Sądownictwa. To czas przywracania mechanizmów konstytucyjnych i równowagi pomiędzy władzami. To proces, w którym tak kluczową rolę odgrywa głos rzecznika praw obywatelskich. Nadal jednak jednym z najczęściej poruszanych problemów jest przewlekłość postępowań sądowych i administracyjnych. Mimo działań naprawczych, takich jak zwiększanie liczby etatów czy cyfryzacja procedur, obywatele nadal długo, zbyt długo czekają na rozstrzygnięcia. Tak, powtarzając za rzecznikiem, sprawne sądownictwo to nie jest przywilej. To prawo konstytucyjne, jakim jest prawo do sądu w rozsądnym, przewidywalnym terminie.

    Kolejny obszar, który nadal wymaga poprawy i pracy, co wyraźnie widać w raporcie rzecznika, to gwarancja i realizacja praw socjalnych i ekonomicznych. Do biura rzecznika trafiło wiele skarg dotyczących świadczeń dla osób z niepełnosprawnościami czy sytuacji ich opiekunów, ale też dostępności mieszkań czy problemów w ochronie zdrowia psychicznego. Rząd koalicji 15 października rozpoczął pozytywne zmiany. Dzięki wysiłkom ministry pracy podniesiona została renta socjalna i wprowadzona renta wdowia. Prace nad rządową ustawą o asystencji osobistej zostały w końcu zakończone. Projekt komitetu stałego został skierowany do Rady Ministrów. Jednak, jak słusznie wskazuje rzecznik, wyzwania nadal są ogromne, a zmiany zachodzą powoli. Ważnym elementem, ważnym też dla mnie, pracy rzecznika i jego biura są kwestie równości i równego traktowania zarówno wspomnianych tu już wcześniej osób z niepełnosprawnościami, jak i praw mniejszości, praw kobiet. Wspomniana asystencja, związki partnerskie, prawa reprodukcyjne to sprawy ważne, kluczowe, ale nadal nieuregulowane. (Oklaski) I trudno nie zgodzić się z rzecznikiem, który wskazuje, że mimo deklaracji i zapowiedzi prawa kobiet nie są w pełni gwarantowane, w tym prawa do bezpiecznej opieki okołoporodowej czy dostępu do legalnej aborcji w granicach prawa. Istotny obszar, który szczegółowo również opisano w raporcie, dotyczy praw osób starszych i dostępu do opieki długoterminowej. Starzające się społeczeństwo to wyzwanie, do którego należy podejść starostką, ze rozumieniem, ale przede wszystkim systemowo. Na to też wskazują rekomendacje rzecznika dotyczące wzmocnienia opieki domowej, wsparcia dla opiekunów rodzinnych i tworzenia lokalnych centrów wsparcia seniorów.

    Rok 2024 przyniósł wzrost liczby skarg dotyczących kryzysu mieszkaniowego i bezdomności. Rzecznik zwraca uwagę, iż prawo do mieszkania nie jest w Polsce w pełni realizowane, a polityka mieszkaniowa wymaga długofalowej, solidarnościowej wizji opartej na współpracy państwa i samorządów. I trudno się z tą diagnozą znów nie zgodzić. Od dawna jako Lewica powtarzamy, że mieszkanie to nie towar, to prawo. Po raz kolejny dziękuję, panie rzeczniku, z tego miejsca za pana nieugiętą postawę wobec ochrony praw osób uchodźczych i krytyczny stosunek do takich zmian w przepisach jak zawieszenie prawa do azylu. Państwo prawa musi przestrzegać prawa, też tego międzynarodowego, tego zapisanego we własnej konstytucji. Bezpieczeństwo granic naszego państwa nie może być granicą naszego człowieczeństwa.

    Rzecznik praw obywatelskich również wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność zapewnienia ochrony prywatności obywateli w dobie rozwoju technologii. Po latach nadużyć związanych z inwigilacją uprawianą przez poprzednią władzę i nieuprawnionym gromadzeniem danych konieczne jest budowanie zaufania i transparentności.

    Nie bez znaczenia pozostają też wskazane przez rzecznika w raporcie kwestie ekologiczne. Rzecznik wskazuje na rosnącą liczbę skarg dotyczącą degradacji środowiska, zanieczyszczeń powietrza i wody, a także braku dostępu do informacji o inwestycjach mogących wpływać na zdrowie ludzi. Rzecznik słusznie przypomina, że prawo do czystego środowiska jest prawem człowieka, a ochrona tego środowiska powinna być traktowana z taką samą powagą jak ochrona zdrowia czy bezpieczeństwa publicznego.

    Informacja rzecznika to nie tylko dokument urzędowy. To przede wszystkim świadectwo tego, jak działa państwo, jak traktuje słabszych, jak reaguje na krzywdę, nierówność i niesprawiedliwość. Rok 2024 był rokiem, w którym zaczęliśmy odbudowywać państwo zaufania, współpracy i dialogu, ale był to też kolejny rok pełen wyzwań. Obraz polskiego państwa, który wyłania się z informacji rzecznika, to obraz państwa widziany oczami osób pokrzywdzonych, wykluczonych, często zapomnianych czy niedostrzeganych przez nadal dziurawy system. To właśnie to, jak państwo wspiera tych najsłabszych obywateli, jest miarą jego skuteczności i skuteczności jego instytucji. Wsparcie, troska, zaopiekowanie osób i problemów to odpowiedzialność państwa. To egzamin, do którego rządzący przystępują każdego dnia. Ten egzamin po raz kolejny zdaje rzecznik praw obywatelskich wraz ze swoimi współpracownikami, za co, tak jak co roku, niezmiennie dziękuję. Dziękuję za to, że jest głosem pokrzywdzonych, wykluczonych, dyskryminowanych, za to, że wskazuje nam drogi do naszej dalszej pracy. Dziękuję. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia