10. kadencja, 42. posiedzenie, 1. dzień (07-10-2025)
9. punkt porządku dziennego:
Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych oraz Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Peru o wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych, podpisanej w Limie dnia 28 maja 2025 r. (druki nr 1639 i 1713).
Poseł Sprawozdawca Ewa Schädler:
Pani Marszałek! Panie Ministrze! Wysoka Izbo! 24 września 2025 r. obradowały połączone komisje: Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Komisja Spraw Zagranicznych. Przedmiotem prac połączonych komisji był projekt ustawy dotyczący ratyfikacji umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Peru o wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych, podpisanej w Limie dnia 28 maja 2025 r. Relacje dyplomatyczne Polski oraz Peru sięgają lat 60. XX w., jednak w ostatnim czasie obserwujemy wzrost zainteresowania współpracą między naszymi krajami, zwłaszcza w obszarze gospodarczym, naukowym, a także w zakresie bezpieczeństwa i wymiaru sprawiedliwości.
Peru jest państwem dynamicznie rozwijającym się w regionie Ameryki Południowej, a jednocześnie krajem, który, podobnie jak Polska, stoi przed wyzwaniami związanymi z transgraniczną przestępczością zorganizowaną, w tym handlem narkotykami, praniem brudnych pieniędzy, handlem ludźmi oraz cyberprzestępczością. Co więcej, globalizacja przestępczości oraz migracje sprawiają, że konieczne jest zawieranie umów, które umożliwiają sprawną i zgodną z prawem wymianę informacji, materiałów dowodowych oraz prowadzenie postępowań karnych w ramach pomocy prawnej między krajami. Dotychczas brak takiej dwustronnej umowy z Peru ograniczał możliwości naszych organów ścigania i sądów w zakresie współpracy transgranicznej. Głównym problemem, jeżeli chodzi o realizację wniosków o pomoc prawną, jest długi czas ich wykonywania przez stronę peruwiańską, co negatywnie wpływa na efektywność działania polskiego wymiaru sprawiedliwości, a tym samym wydłuża trwanie postępowań karnych.
Negocjacje umowy będącej przedmiotem projektu ustawy, nad którym debatowały połączone komisje, z uwagi na rozbieżności między systemami prawnymi obu państw, specyficzny sposób działania administracji peruwiańskiej, pandemię COVID-19 oraz sytuację wewnętrzną w Republice Peru w latach 2022-2023 trwały 8 lat. Zostały one zakończone podczas bezpośredniego spotkania zespołów negocjacyjnych w Limie w dniach 10-12 kwietnia 2024 r., zaś samą umowę podpisano dnia 28 maja 2025 r. Mając na uwadze specyficzny klimat polityczny oraz zgodną wolę Polski i Peru, strony umowy zachęcane są do jak najszybszego zakończenia krajowych procedur w celu doprowadzenia do jak najszybszej ratyfikacji, stąd prace obu komisji. Umowa wzorowana jest na innych podobnych umowach międzynarodowych, w których stroną jest Polska, takich jak: umowa między Rzecząpospolitą Polską a Kanadą o wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych, umowa między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych czy umowa między Rzecząpospolitą Polską a Federacyjną Republiką Brazylii o przekazywaniu osób skazanych.
Zakres współpracy w ramach wzajemnej pomocy prawnej pomiędzy Polską a Peru na podstawie umowy jest szeroki i dotyczy postępowań karnych oraz karno-skarbowych zarówno przygotowawczych, jak i sądowych. Podstawowym rozwiązaniem proponowanym w umowie w zakresie ułatwienia współpracy między stronami jest wyznaczenie na potrzeby działań związanych z pomocą prawną właściwych organów centralnych. W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej organem centralnym będzie minister sprawiedliwości lub prokurator generalny albo przedstawiciel któregokolwiek z wymienionych podmiotów, zaś w imieniu Republiki Peru - Ministerstwo Publiczne, urząd prokuratora generalnego Republiki Peru. Zgodnie z umową organy centralne otrzymają uprawnienia do utrzymywania bezpośrednich, tj. pomijających drogę dyplomatyczną, kontaktów w języku angielskim, co zdecydowanie usprawni i uprości realizację wniosków o pomoc prawną. Kontakty te mają być oparte na nowych zasadach w związku z wprowadzeniem w umowie jasnych wymogów formalnych dotyczących wniosków o pomoc prawną. Ma to na celu ograniczenie przypadków odrzucenia wniosków na podstawie przesłanek o charakterze formalnym.
Umowa wprowadza ponadto mechanizmy informacyjne, które pozwolą stronom monitorować na bieżąco status wykonywania złożonych wniosków. Wszelkie wnioski o udzielenie pomocy prawnej mają być podejmowane zgodnie z prawem krajowym strony wezwanej, co gwarantuje, że podejmowane działania nie będą naruszać krajowych norm prawnych.
Kolejnym istotnym elementem umowy jest wprowadzenie szeregu rozwiązań mających na celu ograniczenie kosztów działania pomocy prawnej oraz wprowadzających przejrzyste reguły podziału kosztów powstałych w toku wykonywania wniosków. W tym celu na mocy uchwały możliwe będzie wykonywanie wniosków o pomoc prawną w drodze wideokonferencji w przypadku, gdy niecelowe będzie ponoszenie kosztów związanych z osobistym stawiennictwem, które w przypadku krajów tak sobie odległych są znaczące. Jeżeli w toku udzielanej pomocy prawnej okaże się, że którakolwiek z czynności będzie wiązać się z wysokimi kosztami, przed wykonaniem takiej czynności strony będą zobowiązane do przeprowadzenia konsultacji w celu ustalenia podziału takich kosztów.
Umowa wprowadza szereg procedur mających na celu ułatwienie wymiany informacji w zakresie tłumaczeń lub przekazywania dokumentów. W tym przypadku podkreślenia wymaga fakt, że treść umowy w zakresie wymiany informacji jest w pełni zgodna z europejskimi i polskimi standardami ochrony danych osobowych. Decyzję o przekazaniu konkretnych danych osobowych każdorazowo podejmować będzie organ wymiaru sprawiedliwości z uwzględnieniem standardów ochrony praw człowieka oraz klauzuli porządku prawnego nie pozostających w sprzeczności z przepisami polskiego lub unijnego porządku prawnego. Zakłada się również, że przekazywaniu podlegać będą wyłącznie informacje kluczowe i niezbędne do prawidłowej realizacji wniosku.
Umowa zawiera także przepisy mające na celu zapewnienie ochrony praw osób, których wnioski dotyczą. Odmowa wykonania wniosku jest możliwa chociażby w przypadku, gdy wykonanie wniosku naruszyłoby suwerenność, bezpieczeństwo lub porządek publiczny strony wezwanej lub gdy wniosek dotyczy przestępstwa o charakterze politycznym lub wojskowym. Ponadto odmowa jest możliwa w przypadku zaistnienia uzasadnionych podejrzeń, że wniosek o pomoc został wydany w celu ścigania, ukarania lub prowadzenia innych czynności wobec osoby z powodu jej pochodzenia etnicznego, płci, wyznania, narodowości lub przekonań politycznych.
Zasadniczym przewidywalnym skutkiem związania Polski umową będzie przyspieszenie i uproszczenie postępowań karnych wymagających współpracy prawnej z Republiką Peru, co wesprze realizację sprawiedliwościowych, resocjalizacyjnych i prewencyjnych celów prawa karnego oraz przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa obywateli polskich. Ratyfikacja umowy będzie stanowiła również pozytywny sygnał, że Polska jest zainteresowana dalszym zacieśnieniem relacji i współpracy z Republiką Peru oraz szerzej państwami regionu Ameryki Środkowej i Południowej.
Ponieważ istotnym i korzystnym skutkiem umowy będzie usprawnienie współpracy prawnej z Republiką Peru, zawarcie umowy wpłynie pozytywnie na konkurencyjność gospodarki i rozwój przedsiębiorczości, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw, rozwój regionalny oraz rynek pracy.
Połączone komisje: Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Komisja Spraw Zagranicznych wnoszą o przyjęcie projektu ustawy bez poprawek. Dziękuję.
(Przewodnictwo w obradach obejmuje wicemarszałek Sejmu Włodzimierz Czarzasty)
Przebieg posiedzenia