10. kadencja, 8. posiedzenie, 2. dzień (21-03-2024)

10. punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności Rzecznika Praw Dziecka w 2023 roku oraz uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka w Polsce wraz ze sprawozdaniem Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druki nr 158 i 264).

Poseł Anna Dąbrowska-Banaszek:

    Pani Marszałek! Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt przedstawić stanowisko Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość wobec informacji o działalności rzecznika praw dziecka za 2023 r. wraz z uwagami o stanie przestrzegania praw dziecka oraz pięcioma załącznikami według stanu za okres od 1 stycznia 2023 r. do 14 grudnia 2023 r., druk nr 158, wraz ze sprawozdaniem Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, druk nr 264.

    Przedstawiona informacja składa się z dwóch części. Pierwsza część to informacja o działalności rzecznika praw dziecka w 2023 r. zawarta w ośmiu rozdziałach: zadania rzecznika praw dziecka, działalność w sprawach rodzinnych i nieletnich, działalność dziecięcego telefonu zaufania, działalność w sprawach edukacji i wychowania, działalność w sprawach socjalnych, społecznych i administracyjnych, działalność w sprawach z aspektem międzynarodowym, działalność w zakresie spraw dotyczących przestępczości wobec dzieci oraz działalność w zakresie upowszechniania praw dziecka i metod ich ochrony. Druga część to uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka w Polsce w 2023 r.

    2023 r. był ostatnim, 5. rokiem kadencji rzecznika praw dziecka Mikołaja Pawlaka. Pełnił tę służbę od dnia 14 grudnia 2018 r. Swoje zadania rzecznik praw dziecka wypełniał zgodnie z ustawą z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka przy pomocy Biura Rzecznika Praw Dziecka. Zgodnie z art. 10 tej ustawy działalność rzecznika obejmowała szerokie spektrum działań, w tym działań w sytuacjach pilnych i kryzysowych. Interwencje były inicjowane po zgłoszeniach dokonywanych przez małoletnich, ich rodziców, opiekunów prawnych czy inne osoby z ich środowiska, a także podejmowane z urzędu, gdy istniało ryzyko zagrożenia dobra dziecka. Przypomnę, że dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności. Rzecznik praw dziecka kierował się tym w swojej pracy.

    Rzecznik podejmował działania mające na celu zapewnienie dzieciom pełnego i harmonijnego rozwoju z poszanowaniem jego godności i podmiotowości. Działał na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności prawa do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowania w rodzinie, prawa do godziwych warunków socjalnych i prawa do nauki. Rzecznik praw dziecka rozpatrywał sprawy dotyczące ochrony praw dzieci zgłaszane przez obywateli oraz podejmował zagadnienia w przedmiocie rozwiązań mających na celu zmianę stanu prawnego lub praktyk niezgodnych z szeroko pojętym dobrem dziecka poprzez kierowanie do właściwych podmiotów i instytucji wystąpień generalnych. Podejmował działania zmierzające do ochrony dzieci przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem. Szczególną troską i pomocą obejmował dzieci niepełnosprawne. Rzecznik upowszechniał informacje o prawach dziecka oraz metodach ich ochrony.

    Przedstawię trochę statystyk. Jeśli chodzi o liczbę spraw prowadzonych w 2023 r., to nowych spraw było 3655, kontynuowanych spraw z poprzedniego roku było 1811, a spraw zakończonych - 3500. Przystąpienia sądowe w 2023 r. - 365, kontynuowane - 421. Za tą statystyką stoją konkretne sprawy konkretnych dzieci. Te liczby pokazują dużą skuteczność rzecznika praw dziecka.

    W 2023 r. były przeprowadzone 52 kontrole. Badania z zakresu dostępności psychiatrów i seksuologów na listach biegłych sądowych w poszczególnych okręgach - 47 kontroli, z których wynikało, że obecna sytuacja zdecydowanie nie służy dobru małoletnich i nieletnich, jest niewystarczająca liczba biegłych sądowych, są trudności z dostępnością do biegłych sądowych, co jest przyczyną odległych terminów sporządzenia opinii. Wnioski: sytuacja wymaga pilnej interwencji, podjęcia działań w celu zwiększenia liczby biegłych sądowych z zakresu psychiatrii dziecięcej i seksuologii dziecięcej.

    Kolejne kontrole dotyczyły funkcjonowania policyjnych izb dziecka - 5 kontroli. Potwierdziły one prawidłowe funkcjonowanie tych izb, natomiast utrudnieniem zgłaszanym przez placówki była nowa procedura wyznaczania ośrodków wychowawczych, która wydłużała czas podjęcia decyzji. Wniosek: istnieje potrzeba zmian w tym zakresie.

    Wystąpienia generalne zrodziły się z analiz: do wojewodów - dotyczące funkcjonowania policyjnych izb dziecka; do ministra sprawiedliwości - dotyczące konieczności podjęcia zmian legislacyjnych w przepisach prawa upadłościowego celem zabezpieczenia sytuacji małoletnich; do prezesa Rady Ministrów - dotyczące obserwowanego kryzysu systemu pieczy zastępczej.

    Rzecznik proponował zmiany. Postulatem było rozszerzenie praktyk studenckich o możliwość ich odbywania w rodzinach zastępczych lub rodzinnych domach dziecka, wprowadzenie bonu medycznego w wysokości 500 zł miesięcznie na każdego wychowanka. Bon byłby przeznaczony do opłacania w placówkach prywatnych usług medycznych, terapeutycznych, rehabilitacyjnych dla dzieci i młodzieży przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej, a także na zakup niezbędnych leków czy środków pomocniczych, tak aby było odpowiednio szybkie i skuteczne wsparcie zdrowotne, terapeutyczne, rehabilitacyjne jako kluczowe w procesie prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka.

    Kolejna sfera to działalność dziecięcego telefonu zaufania. Dziecięcy telefon zaufania oraz czat internetowy działają przez całą dobę we wszystkie dni tygodnia. W 2023 r. odnotowano 43 418 zgłoszeń telefonicznych oraz przeprowadzono 18 295 rozmów na czacie internetowym. W Dziecięcym Telefonie Zaufania Rzecznika Praw Dziecka zatrudnieni są psychologowie oraz pedagodzy. Eksperci z dziecięcego telefonu zaufania przeprowadzili 858 interwencji związanych z bezpośrednim zagrożeniem życia i zdrowia, natomiast 1236 zgłoszeń wymagało sprawdzenia sytuacji opiekuńczo-wychowawczej małoletnich. Ważnym elementem pracy dziecięcego telefonu zaufania są dyżury prawnicze, które odbywają się w dni powszednie, od poniedziałku do piątku w godzinach od 9 do 14, podczas których dzwoniący mogą otrzymywać darmowe porady prawne. Od 1 stycznia do 14 grudnia 2023 r. udzielono łącznie 1218 porad.

    Kolejna sfera to działalność w sprawach socjalnych, społecznych, administracyjnych. Liczba spraw prowadzonych to: nowe sprawy - 785, kontynuowane - 139, zakończone - 626, w tym sprawy socjalne to ok. 50% spraw zarejestrowanych, ochrona zdrowia - 36%, dotycząca niepełnosprawności - 12%, sprawy społeczne i administracyjne - ok. 10% spraw zarejestrowanych.

    Zdiagnozowane problemy i wypływające z nich wnioski były przekazywane do różnych instytucji poprzez wystąpienia rzecznika praw dziecka, m.in. do ministra zdrowia, ministra rodziny i polityki społecznej, do Rady do spraw Ochrony Zdrowia w ramach Narodowej Rady Rozwoju przy Prezydencie Rzeczypospolitej Polskiej, do ministra edukacji i nauki, do pełnomocnika rządu do spraw osób niepełnosprawnych.

    Bardzo cenne są uwagi z zakresu spraw rodzinnych i nieletnich, określane jako zagadnienia wymagające zmian w przepisach prawa, które nie zostały dotąd wprowadzone lub są w trakcie prac legislacyjnych. Wymienię kilka: brak regulacji dotyczących wykonywania zawodu psychologa, brak regulacji w zakresie sankcji karnej za niewykonywanie orzeczeń dotyczących kontaktów, potrzeba wprowadzenia obowiązkowego odrębnego postępowania pojednawczego pomiędzy rozstającymi się rodzicami, konieczność wprowadzenia przyspieszonej procedury ustalenia świadczeń alimentacyjnych, ograniczenie dostępu małoletnich do treści pornograficznych, potrzeba wprowadzenia stażów realizowanych przez studentów kierunków pedagogicznych w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka. Nadal brak jest przepisów szczegółowo określających uprawnienia i obowiązki kuratorów sądowych wykonujących zadania w postępowaniu rodzinnym. Konieczna jest wzmożona aktywność powiatów celem pozyskania i przeszkolenia większej liczby osób przygotowanych do odpowiedniego pełnienia funkcji rodziny zastępczej, jest też konieczność wprowadzenia przepisów zobowiązujących do zatrudnienia zawodowych rodzin zastępczych oraz prowadzących rodzinne domy dziecka na umowę o pracę.

    Przedstawiona informacja, sprawozdanie, zawiera szczegółową analizę wszystkich zgłaszanych sytuacji, które wystąpiły w rozpatrywanym czasie. Analiza zakończona jest oceną i określeniem wniosków co do dalszego postępowania.

    Klub Prawa i Sprawiedliwości pozytywnie ocenia rozpatrywaną informację o działalności rzecznika praw dziecka w 2023 r., do 14 grudnia 2023 r. Dziękuję. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia