10. kadencja, 8. posiedzenie, 2. dzień (21-03-2024)

10. punkt porządku dziennego:

Informacja o działalności Rzecznika Praw Dziecka w 2023 roku oraz uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka w Polsce wraz ze sprawozdaniem Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny (druki nr 158 i 264).

Poseł Wiesław Różyński:

    Szanowna Pani Marszałek! Szanowna Pani Rzecznik! Panie i Panowie Posłowie! Najważniejsze zagadnienia z działalności rzecznika praw dziecka w 2023 r. Chciałbym w imieniu klubu Polskiego Stronnictwa Ludowego - Trzeciej Drogi podziękować obecnemu kierownictwu za przygotowanie tak obszernego materiału. Materiał przedstawiony tutaj jest dość bogaty, chociaż widzę kilka trudnych spraw, które należałoby wypunktować, które nie powinny się zdarzyć, które budziły wiele kontrowersji.

    Sprawozdanie jest podzielone na obszary: zadania rzecznika praw dziecka, działalność Dziecięcego Telefonu Zaufania, działalność w sprawach edukacji i wychowania, działalność w sprawach socjalnych, społecznych i administracyjnych, działalność w sprawach z aspektem międzynarodowym, działalność w zakresie upowszechniania praw dziecka i metod ich ochrony.

    Liczba spraw prowadzonych w 2023 r. wynosi ok. 3650. Co jest niepokojące, spraw z lat poprzednich kontynuowane w 2023 r. było 1811. Bardzo często pojawia się w materiale, że są zaległości, a niestety to wpływa na jakość pomocy, na dalsze trudności, jeżeli chodzi o działania na rzecz dzieci oraz ich opiekunów.

    Jak wynika z analizy spraw wykonanej w Biurze Rzecznika Praw Dziecka, piecza zastępcza i instytucje odpowiedzialne za tę pieczę, za organizację pieczy zastępczej, znajdują się w trudnym położeniu. Mimo wytężonej pracy oraz wzmożonej kooperacji z innymi ośrodkami w kraju wielokrotnie nie mają możliwości realizacji postanowień sądu opiekuńczego o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej ze względu na brak wolnych miejsc, przy czym problem ten nie ma charakteru jednostkowego, a obejmuje cały kraj. Dlatego konieczne jest podjęcie pilnych działań zaradczych, gdyż brak konstruktywnego rozwiązania może zagrozić prawidłowemu rozwojowi małoletnich, którzy w swoim dotychczasowym życiu już doznali licznych krzywd. Bardzo mało zrobiono w tej dziedzinie.

    Jeżeli chodzi o działalność telefonu zaufania, to odnotowano 43 tys. zgłoszeń telefonicznych. Jest to właśnie sposób, w jaki był prowadzony ten telefon. Przeprowadzono ok. 18 tys. rozmów na czacie.

    Jest to duży problem dla dzieci, które potrzebują pomocy. Najwięcej dzieci i młodzieży kontaktujących się z dziecięcym telefonem zaufania znajduje się w przedziale wiekowym 12-18 lat. Najczęściej poruszane problemy to problemy związane ze stanem psychicznym, nastrojem depresyjnym, zaburzeniami odżywiania, problemy z radzeniem sobie ze stresem i agresją, uzależnienia, problemy dotyczące przemocy i cyberprzemocy - to jest dzisiaj bardzo duży problem - przemocy ze strony rodziców lub innych osób dorosłych, ze strony rówieśników, sytuacje konfliktowe w domu, konflikty z rodzicami, z rodzeństwem, konflikty z rówieśnikami, problemy związane ze szkołą, m.in. trudności w nauce. Pojawiają się też skargi na nauczycieli oraz pytania dotyczące regulacji obowiązujących w szkole.

    Zbyt mało zrobiono. Pretensje kieruję do rzecznika pana Mirosława Pawlaka. Potrzebne jest wprowadzenie obowiązkowego odrębnego postępowania pojednawczego pomiędzy rozstającymi się rodzicami obejmującego zarówno mediacje, jak i edukację, np. przez warsztaty umiejętności wychowawczych, uświadamiającą konsekwencje konfliktu rodzicielskiego dla prawidłowego rozwoju dziecka. Postępowanie to pozwoliłoby na uchronienie dziecka przed ewentualnym konfliktem pomiędzy byłymi partnerami, jak również wprowadzałoby mechanizmy ułatwiające rodzicom wypracowanie porozumienia rodzicielskiego. Jednocześnie chodzi o upowszechnienie mediacji jako optymalnej formy zakończenia sporów okołorozstaniowych.

    Brakowało przepisów szczegółowych określających uprawnienia i obowiązki kuratorów sądowych wykonujących zadania w postępowaniu rodzinnym. Żaden przepis nie reguluje działań kuratora w takich czynnościach jak udział w kontaktach dziecka z rodzicami lub osobą bliską.

    Konieczne jest wzmożenie aktywności powiatów - tutaj też aktywność rzecznika była zbyt mała - celem pozyskania i przeszkolenia większej liczby osób przygotowanych do odpowiedzialnego pełnienia funkcji rodziny zastępczej. Nadal występuje problem niewystarczającej liczby rodzin zastępczych gotowych podjąć się opieki nad dziećmi i wychowania ich.

    Pozostałe sygnalizowane i dostrzegane zagadnienia to konieczność zapewnienia dzieciom i ich rodzicom realnego dostępu do specjalistycznej pomocy. W związku z występowaniem w rodzinach różnych problemów mających wpływ na dysfunkcję opiekuńczo-wychowawczą konieczne jest zapewnienie kompleksowej pomocy rodzinie przeżywającej trudności przez zwiększenie dostępności do placówek wsparcia dziennego oraz specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną pomoc. Organizacja takiej specjalistycznej pomocy powinna ponadto charakteryzować się ogólnodostępnością, bezpłatnością i szybkością udzielania świadczeń.

    Kolejny problem to przewlekłość w sporządzaniu opinii przez opiniodawcze zespoły sądowych specjalistów oraz biegłych, zwłaszcza z zakresu psychiatrii dziecięcej. Opieszałość, ale przede wszystkim przewlekłość... Doświadczenie wynikające z udziału w postępowaniach opiekuńczych, rodzinnych dotyczących nieletnich wskazuje, że średni czas oczekiwania na badanie w opiniodawczym zespole sądowym specjalistów oraz wydanie opinii wynosi nawet kilkanaście miesięcy. W związku z koniecznością przesłania akt sprawy do opiniodawczego zespołu sądowego specjalistów lub biegłego po dopuszczeniu dowodu z takiej opinii sądy w oczekiwaniu na badanie i wydanie opinii nie podejmują żadnych czynności w sprawie. Rozwiązanie takie pozostaje jednak sprzeczne z dobrem dziecka.

    Rzeczniczka praw dziecka, czyli obecna tutaj pani Monika Horna-Cieślak, zwróciła uwagę, że sprawozdanie zostało przygotowane przez jej poprzednika. Omawiając działalność rzecznika praw dziecka w 2023 r., przekazała nam, że w minionym roku wpłynęło 509 spraw indywidualnych z aspektem międzynarodowym. Dodała, że najczęściej dotyczyły one transgranicznych uprowadzeń rodzicielskich przez jednego rodzica bez zgody drugiego.

    Do rzecznika praw dziecka wpłynęły też 922 sprawy dotyczące zdrowia i spraw społecznych. Rzecznik praw dziecka wskazał, że sprawy socjalne dotyczyły między świadczeń wychowawczych, świadczenia ˝Dobry start˝ oraz świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Jeśli chodzi o sprawy dotyczące zdrowia, to dotyczą one dostępu do opieki psychologicznej i psychiatrycznej dla dzieci. Przekazał, że sprawy związane z niepełnosprawnościami najczęściej dotyczyły problemów z orzekaniem o niepełnosprawności osób małoletnich.

    Sprawy dotyczące edukacji i wychowania. w 2023 r. było ich 2216. Dotyczyły najczęściej opieki w żłobkach i innych miejscach opieki nad dziećmi do 3 lat. Rzeczniczka powiedziała też: Z niepokojem obserwowano, że wzrasta skala przemocy wobec dzieci w tej drugiej grupie wiekowej, ale także że są problemy dotyczące przyjęcia do żłobka dziecka np. z alergiami pokarmowymi lub z niepełnosprawnościami. Podkreśliła, że do rzecznika praw dziecka wpływa coraz więcej pism od dzieci, w których zwracają one uwagę na to, w jaki sposób traktowane są w szkołach. Pani rzecznik dodała, że biuro planuje upowszechnianie działalności rzecznika praw dziecka m.in. przez kampanie społeczne oraz rzecznikobus, który ma kursować w różnych częściach Polski.

    Jest to sprawozdanie oceniające (Dzwonek) rok 2023, ale wierzę, że nowa pani rzecznik podejmie więcej działań profilaktycznych, jak zapobieganie, wnioskowanie do organów o przyspieszenie prac nad decyzjami. Jak się śmieje dziecko, śmieje się cały świat. Dziękuję bardzo. (Oklaski)

Przebieg posiedzenia