10. kadencja, 30. posiedzenie, 1. dzień (05-03-2025)
9. punkt porządku dziennego:
Sprawozdanie Komisji Kultury i Środków Przekazu o poselskim projekcie uchwały w sprawie uczczenia Macieja Kazimierza Sarbiewskiego w 430. rocznicę urodzin (druki nr 1046 i 1048).
Poseł Sprawozdawca Piotr Babinetz:
Dziękuję bardzo.
Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie Komisji Kultury i Środków Przekazu o poselskim projekcie uchwały w sprawie uczczenia Macieja Kazimierza Sarbiewskiego w 430. rocznicę urodzin.
Marszałek Sejmu skierował w dniu 20 lutego powyższy projekt do Komisji Kultury i Środków Przekazu do pierwszego czytania. Posiedzenie komisji odbyło się już 21 lutego. Po zgodnych działaniach pana przewodniczącego komisji i członków komisji oraz zgodnych pracach, gdy Biuro Legislacyjne i językoznawcy wprowadzili dwie drobne, acz merytoryczne poprawki, komisja jednogłośnie rekomenduje Wysokiej Izbie przyjęcie tego projektu uchwały. Będę miał jeszcze kilka krótkich spostrzeżeń, ale najpierw przedstawię projekt uchwały w sprawie uczczenia Macieja Kazimierza Sarbiewskiego w 430. rocznicę urodzin.
˝W czasach świetności Rzeczypospolitej, 24 lutego 1595 roku, w Sarbiewie pod Płońskiem urodził się Maciej Kazimierz Sarbiewski - wybitny europejski intelektualista oraz jeden z najdoskonalszych przedstawicieli polskiej kultury, przez kilkaset lat najbardziej znany na świecie polski poeta oraz teoretyk literatury. Wstąpił do Towarzystwa Jezusowego, a w 1623 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Zdobył gruntowne wykształcenie w Polsce i w Rzymie, został doktorem filozofii i teologii, wykładał poetykę i retorykę w kolegiach jezuickich w Krożach na Żmudzi i w Połocku oraz w Akademii Wileńskiej. Od 1635 roku był nadwornym kaznodzieją króla Władysława IV Wazy.
Maciej Sarbiewski to najwybitniejszy łaciński poeta Europy XVII wieku, przedstawiciel baroku. Tworzył ody, epody i epigramaty, wzorował się na poetach antycznych i Janie Kochanowskim. Nazywano go sarmackim lub chrześcijańskim Horacym. Liczne ody poświęcił głównie tematyce religijnej, natomiast w odzie do rycerstwa polskiego, przetłumaczonej na język polski przez Samuela Twardowskiego, zwracał się z przestrogą przed 'psuciem' Ojczyzny. W innych utworach opiewał piękno ojczystej ziemi i sukcesy militarne hetmana Jana Karola Chodkiewicza.
Stworzył dzieła teoretyczno-literackie, jak: 'O poezji doskonałej, czyli Wergiliusz i Homer' i 'Wykłady poetyki', w tym rozprawę 'O poincie i dowcipie'. Pisał też epos o dziejach Polski pt. 'Lechiada'. Tradycję antyczną wpisywał w kulturę i myśl chrześcijańską, m.in. w traktacie mitologicznym 'Bogowie pogan'. Podejmował problematykę uniwersalną, rozważał kwestię miejsca człowieka w świecie, rozdarcia między ziemią a niebem i naturą a łaską, nawiązywał do mistycznej biblijnej 'Pieśni nad pieśniami'. Miał zdolności kompozytorskie, śpiewał i grał na kilku instrumentach.
Już w wieku 28 lat uhonorowany został najważniejszą nagrodą literacką - papieskim laurem poetyckim. Wcześniej otrzymało ją tylko dwóch polskich poetów: Klemens Janicki i Adam Schroeter. Przez kilkaset lat, do czasów Henryka Sienkiewicza i Ferdynanda Ossendowskiego, był polskim pisarzem, którego dzieła były najczęściej wydawane na świecie. W 1632 roku ukazała się edycja jego najpopularniejszego dzieła - 'Lyricorum libri IV' ozdobiona miedziorytami Petera Rubensa. Ten zbiór poezji miał w Europie i Stanach Zjednoczonych blisko sto wydań. Jeszcze w XIX wieku 'Ody Kazimierza' w tłumaczeniu angielskim, były bardzo popularne w Zjednoczonym Królestwie. Chociaż jego dorobek tłumaczono na język polski, jest twórcą w Ojczyźnie mało znanym.
Maciej Sarbiewski zmarł w Warszawie w 1640 roku i został pochowany w kościele jezuitów, a po kasacie zakonu - w kościele pijarów. Po Powstaniu Listopadowym, w ramach represji wobec Polski, z rozkazu Moskali przeniesiono jego szczątki do anonimowej zbiorowej mogiły pod aleją cmentarną przy kościele św. Karola Boromeusza na Powązkach.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 430. rocznicę urodzin Macieja Kazimierza Sarbiewskiego - polskiego artysty światowej sławy i znaczenia, oddaje mu należny hołd, aby przywrócić jego twórczość współczesnym i przyszłym pokoleniom Polaków.˝
Tyle projekt uchwały. Można jeszcze dodać, że oprócz tego, że wzorował się na poezji Horacego i Kochanowskiego, wzorował się też na Marcjalisie, poecie łacińskim z I w. po Chrystusie, który pisał epigramaty, czyli krótkie wiersze, aforyzmy, czasem nawet właśnie tylko dwuwierszowe, które były jednym z ważnych elementów w twórczości Sarbiewskiego. W wiekach XVII i XVIII Sarbiewski był rzeczywiście niezwykle popularny w Europie, ale jeszcze w wieku XIX był on bardzo popularny w Anglii. M.in. odwoływali się do niego Landor, pisarz, który często odnosił się do Antyku i częściowo pisał też po łacinie, a także Coleridge, który określany jest prekursorem romantyzmu w Anglii. Taka ciekawostka: jego wybitny utwór ˝The Rime of the Ancient Mariner˝ został z kolei w latach 80. XX w. przypomniany przez angielski zespół metalowy Iron Maiden, a więc to się jakoś tak powtarza. Sarbiewski nie ma takiego szczęścia, żeby był przypominany przez takich twórców jak właśnie Iron Maiden.
Natomiast można jeszcze zwrócić uwagę na ważną rzecz, a właściwie na dwie kwestie. Jedna dotyczy tego, że Sarbiewski w tej chwili jest znany chyba głównie na Mazowszu i to pewnie na Mazowszu północnym. To jest w dużej mierze zasługa pani Teresy Kaczorowskiej, która napisała jego biografię i przyczyniła się do organizacji międzynarodowych spotkań naukowo-literackich ˝Chrześcijański Horacy z Mazowsza˝. Odbywają się konkursy, spotkania. Niestety to jest tylko część Polski, a myślę, że tak powinno być w całej Rzeczypospolitej, bo Sarbiewski na to zasługuje.
Jeszcze jedna kwestia. To jest taka ważna przecież rzecz - wspólnota losów pośmiertnych z ks. Stanisławem Konarskim. Podobnie jak Sarbiewski, o czym pewnie mało kto wie, mało kto pamięta, został potraktowany przez Moskali także ks. Stanisław Konarski, przecież twórca Collegium Nobilium i człowiek, który odbudowywał polskie szkolnictwo. Dokładnie tak samo jego szczątki wyrzucono z kościoła pijarów w Warszawie i bezimiennie wrzucono pod alejkę cmentarną na Powązkach.
Ostatnia już kwestia. Jednym z ważnych elementów twórczości Sarbiewskiego jest jego zwracanie się do polskiego rycerstwa. W kilku odach odwoływał się do rycerstwa polskiego. M.in. chodzi tu o odę VIII, pisaną do rycerstwa polskiego, gdy Władysław, królewicz polski, po pokonaniu Osmana pod Chocimiem dnia 10 października 1621 roku itd.... Zacytuję znaczący fragment tego utworu, oczywiście w tłumaczeniu polskim, nie w oryginale łacińskim: Zbraczając we krwi piersi i pałasze,/ Wzięliśmy sławę, czy w zysku? czy w stracie?/ Czy wy, potomni, te przykłady nasze/ Weźmiecie z dziadów i wnukom podacie?// Bo ileż razy haniebnie się zdarza,/ Że nędzne wnuki, choć szlachetne przodki,/ Że bohaterskie plemię się przetwarza/ I płodzi tylko karły i wyrodki!
I dalej Sarbiewski pisze: Lub gdy nas gniewa spoczynek niedbały,/ Dajmy przysięgę w jednostajne słowo:/ Że sami dla się i zwycięstw, i chwały,/ Pójdziem się z trudem dobijać na nowo! Dziękuję bardzo. (Oklaski)
Przebieg posiedzenia